Over(-)toerisme - Nood aan correcte prijszetting en diversificatie
De toeristische sector boomt. Wereldwijd groeide het aantal aankomsten van internationale toeristen met ruim 7% in 2017. Deze steile groei brengt evenwel ook uitdagingen met zich. Toeristen die als kudde door de straten van toeristische topbestemmingen passeren en in hun spoor afval en een misnoegde lokale bevolking achterlaten. Het is een gekend fenomeen voor meerdere populaire toeristische bestemmingen wereldwijd. De aanhoudende en ongebreidelde groei van de toeristische sector botst steeds vaker op verzet. Er is zelfs een woord voor het fenomeen waarbij overmatig toerisme de levenskwaliteit van lokale inwoners of de ervaring van de toeristen zelf onaanvaardbaar aantast, het zogenoemde overtoerisme. De verwachte groei van de wereldwijde middenklasse, een belangrijke consumptiegroep voor toerisme, doet vermoeden dat het einde van het overtoerisme nog niet in zicht is. Er is dan ook nood aan een duurzamere aanpak van toerisme met een grotere focus op de leefbaarheid voor inwoners en de reiservaring van de toerist.
Toerisme zit in de lift
De toeristische sector doet het goed: gemiddeld steeg het aantal toeristen wereldwijd met meer dan 5% tussen 2010 en 2017 (zie figuur 1). Deze toename is voor een groot deel te danken aan de stijgende welvaart in de wereld en de democratisering van reiskosten, en in het bijzonder die van transport. Zo hebben lagekostenmaatschappijen de commerciële luchtvaart betaalbaar gemaakt voor het brede publiek. Ook overnachtingen zijn de laatste jaren goedkoper geworden door de opmars van platformen waarop privé-accomodaties verhuurd worden, zoals Airbnb en het Chinese Tujia.
Figuur 1 - Groei toerisme en wereld-bbp gaan hand in hand (jaarwijziging in %)
De kans dat de stijging van het aantal toeristen zich ook de komende jaren zal voorzetten is erg groot. Zo verwacht de UN World Tourism Organisation (UNWTO) dat het aantal internationale toeristenbezoeken zal toenemen tot 1,8 miljard in 2030. In 2000 was dit minder slechts 0,7 miljard.
Een belangrijke reden voor de toename is de groeiende middenklasse. Volgens een onderzoek van de denktank Brookings treden er elke seconde wereldwijd, maar voornamelijk in Azië, 5 personen toe tot de middenklasse. Eens in haar basisbehoeften voldaan is, besteedt deze middenklasse welvaartsstijgingen in toenemende mate aan luxegoederen en -diensten, waaronder dus ook toeristische diensten.
Alles wijst erop dat een verder groeiende middenklasse ook de komende jaren de toeristische sector zal voortstuwen. Het World Data Lab schat dat de middenklasse wereldwijd zal stijgen van 3,6 miljard personen in 2018 naar meer dan 5 miljard in 2030.
Protest neemt toe
Lange tijd werd de groei van de toeristische sector vooral gezien als een positief fenomeen voor lokale economieën en hun inwoners. Toerisme brengt immers werkgelegenheid, een betere infrastructuur en economische vooruitgang met zich. Steeds vaker blijken er echter grenzen te zijn aan de hoeveelheid toeristen die de populaire bestemmingen aankunnen.
De toegenomen druk op de populaire toeristische bestemmingen zorgt dan ook voor een tegenbeweging. Steeds vaker nemen lokale besturen maatregelen om de bezoekersaantallen te beperken. De stad Dubrovnik besloot de bezoekersaantallen in het Middeleeuwse stadscentrum te beperken tot 4000 per dag, de helft van wat Unesco aanbeveelt. In Thailand werd het Maya Bay-strand, dat populair werd door de film The Beach, zelfs tijdelijk gesloten zodat de koraalriffen konden herstellen. Er zijn ook initiatieven om het gedrag van de toerist bij te sturen. In Firenze kan je bijvoorbeeld een boete tot 500 USD krijgen als je op de straat, de voetpaden of de dorpels van huizen gaat zitten om te eten. Amsterdam besloot dan weer bierfietsen te verbieden om de overlast in de stad te beperken.
Ook buitensporige prijsstijgingen op de woningmarkt door de komst van plaformen zoals Airbnb worden steeds vaker aangepakt. In veel toeristische steden worden bewoners die een huis willen kopen of huren uit de markt geprijsd door personen die woningen uitsluitend opkopen om ze te verhuren via Airbnb. Daarenboven klagen hotels dat de aanbieders via Airbnb niet aan de strenge voorwaarden moeten voldoen die gelden voor de hotelsector. Steeds meer steden leggen daarom limieten op aan verhuurders voor het aantal dagen dat wooneenheden mogen worden verhuurd.
Niet alleen de lokale overheden komen in actie tegen de toeristenstroom. De laatste jaren is het protest bij de inwoners ook steeds luider en grimmiger geworden. Zo zijn er incidenten geweest in Barcelona waarbij de banden van toeristenbussen werden stuk gestoken.
Duurzamere aanpak toerisme nodig
Hoeveel toeristen een bepaalde locatie aankan, hangt sterk af van de lokale context. Voor elke bestemming is er dan ook een andere aanpak nodig om het overtoerisme tegen te gaan. We sommen hier alvast enkele aanbevelingen op voor de overheden en de toeristische sector.
Ten eerste is het belangrijke dat toerisme juist geprijsd wordt. Vaak komt overlast omwille van toerisme voort uit het feit dat bepaalde kosten die toerisme met zich meebrengt niet gedragen worden door de sector zelf, de zogenoemde externaliteiten. Dit geldt onder meer voor toeristen die afval achterlaten in steden of in natuurgebieden zonder voor de ophaling en recyclage betaald te hebben via een toeristenbelasting of toegangsgeld. Een ander gekend voorbeeld is de milieu-impact van vliegtuigreizen, waarvoor er geen compensatie in de ticketprijs zit. De kost kan evenwel ook een maatschappelijke kost zijn, zoals de overlast die dronken toeristen veroorzaken of de stress die de drukte met zich meebrengt voor inwoners. Om de duurzaamheid van toerisme te verzekeren moeten deze kosten, hoewel soms moeilijk uit te drukken in een geldwaarde, worden gecompenseerd.
Een andere manier om de duurzaamheid van toerisme te verbeteren is door actiever te investeren in de diversificatie van het aanbod. Nu worden een beperkt aantal topbestemmingen overspoeld door toeristen terwijl er nog veel onderbezochte regio’s zijn die de inkomsten uit toerisme goed zouden kunnen gebruiken. Nieuwe regio’s promoten vergt een inspanning van de sector en de overheden, maar biedt ook voordelen zoals een verrijken van de ervaring voor de toerist en een betere verdeling van de lasten en baten van toerisme.