China: het land van zonnepanelen én kolen
Lees de publicatie hieronder of klik hier om de PDF te openen.
Hernieuwbare energie heeft een sleutelrol in het bestrijden van de klimaatopwarming. Wereldwijd wordt daarom de capaciteit voor het opwekken van hernieuwbare energie aan recordtempo opgedreven. China is de absolute koploper in het installeren van zonne- en wind-energiecapaciteit maar tegelijkertijd investeert het land ook nog stevig in de constructie van kolencentrales. De grote vraag is dan ook: Dienen de investeringen in hernieuwbare energie enkel als windowdressing of is er meer aan de hand?
Hernieuwbare energie boomt
Het gaat hard voor de sector van hernieuwbare energie. In 2023 nam de aangroei van de jaarlijkse hernieuwbare energie-capaciteit wereldwijd toe met 64%, naar 560 gigawat1. Dit was meteen ook de snelste toename in de voorbije twee decennia. De uitbreiding van de hernieuwbare energie-capaciteit ging naar recordhoogtes in Europa, de VS en Brazilië maar de absolute uitblinker was China.
Ook de komende jaren wordt er een serieuze investeringsinspanning verwacht in hernieuwbare energiebronnen. Op de COP28 van vorig jaar in Dubai kwamen meer dan 130 landen overeen om de totale wereldwijde capaciteit om hernieuwbare energie op te wekken te verdrievoudigen (t.o.v. 2022 niveaus) tot ten minste 11,000 Gigawatt tegen 2030. Twee grote nadelen van deze overeenkomst zijn evenwel de afwezigheid van China onder de ondertekenaars en het niet-afdwingbare karakter van de overeenkomst (zie Economische Opinie: COP28: belangrijk heilig huisje gesneuveld maar verder geen grote aardverschuiving).
China als koploper in hernieuwbare energie…
China mag dan wel besloten hebben de Global Renewables And Energy Efficiency Pledge niet te onderteken op de COP28, dit wil niet zeggen dat het land geen vooruitgang boekt op het vlak van hernieuwbare energie. Meer nog, China is al jaren ’s werelds grootste investeerder in hernieuwbare energie. In 2022 installeerde het land ongeveer evenveel zonne-installaties als de rest van de wereld tezamen en een jaar later verdubbelde de aangroei van zonne-installaties zelfs2. Ook de aangroei van wind-capaciteit nam sterk toe, met 66% in 2023.
Er zijn veel redenen voor de razendsnelle uitbreiding van hernieuwbare capaciteit in China. Allereerst is er de belofte die de Chinese overheid in 2020 maakte om koolstofneutraliteit na te streven tegen 2060. Om deze belofte waar te maken wou de overheid de zonne- en windcapaciteit optrekken naar 1,200 gigawatt tegen 2030, een verdubbeling van de capaciteit ten opzichte van 2020. Uit een recente analyse van Global Energy Monitor (een NGO) blijkt dat China deze doestelling dit jaar reeds zal bereiken, zowat zes jaar sneller dan beloofd3. Het nationaal ETS (emissiehandelssysteem), dat operationeel is sinds 2021 en van toepassing is op de uitstoot van broeikasgasemissies in de energiesector, heeft ongetwijfeld bijgedragen tot de snelle realisatie van dit doel. De belofte van de Chinese overheid om koolstofneutraliteit na te streven werd onder meer ingegeven door de ontevredenheid bij de eigen bevolking na meerdere crisissen gelinkt aan lucht-, bodem- en waterverontreiniging4. Volgens een studie van Yao Yao et. al. uit 2022 beïnvloedt luchtverontreiniging het vertrouwen in de lokale overheden in China5 en dat laatste is belangrijk voor de stabiliteit van het regime.
Naast het vervullen van haar klimaatbeloftes is ook de energie-onafhankelijkheid van het land een belangrijke reden voor de snelle uitbreiding van de hernieuwbare energiecapaciteit. Voor thermische kolen (kolen gebruikt in elektriciteitscentrales >< cokeskool gebruikt voor de productie van metaal) is China zelfvoorzienend maar olie en gas moet het land grotendeels invoeren. In een wereld waarin de geopolitieke spanningen toenemen is het verzekeren van de eigen energiebevoorrading een belangrijk strategisch doel. Dit is recent nog gebleken na de inval van Rusland in Oekraïne. Hierdoor kwam de energiezekerheid in de EU in het gedrang, met een sterke stijging van de energiekosten en de nodige politieke spanningen tot gevolg. De EU lanceerde als reactie het REPowerEU-plan, dat de groene transitie moest versnellen maar dat tegelijkertijd ook, wegens tijdsgebrek, de invoer van LNG moest faciliteren.
Een bijkomende strategische reden voor China om zwaar te investeren in hernieuwbare energie voor de eigen stroomopwekking is de verdere versterking van de concurrentievoordeel in de sector hernieuwbare energie. Nu de bouwsector nog steeds in zwaar weer verkeert, zijn hernieuwbare energiebronnen voor China een nog belangrijkere motor van economische groei geworden.
… maar ook als koning van kolen
De Chinese cijfers rond de aangroei en goedkeuring van hernieuwbare energie-installaties zijn indrukwekkend maar verdienen een kanttekening. China mag dan wel veel geïnvesteerd hebben in hernieuwbare energiebronnen de voorbije jaren, het installeerde tegelijkertijd ook veel nieuwe installaties voor fossiele brandstoffen. Vooral de capaciteit voor het verbranden van kolen, de meest vervuilende onder de fossiele brandstoffen, nam toe. Volgens de Global Energy Monitor was China in 2023 verantwoordelijk voor 95% van de constructie van nieuwe koleninstallaties wereldwijd6. Het voegde dat jaar netto 40 gigawatt aan capaciteit toe. Deze nieuwe installaties komen bovenop de bestaande capaciteit, die mee bijdraagt tot de status van China als grootste uitstoter van broeikasgassen (in jaarlijkse volume CO2e, zie figuur). Bovendien steeg ook het aantal vergunningen om bijkomende capaciteit te bouwen sterk na problemen met de elektriciteitsbevoorrading in 2021. De voorbije twee jaar werd er 218 gigawatt aan nieuwe koolcapaciteit vergund, genoeg om heel Brazilië te voorzien van elektriciteit.
De keuze voor kolen boven andere fossiele brandstoffen is grotendeels een gevolg van keuzes uit het verleden. Kool lag als ‘goedkope’ (excl. sociale en milieukosten) fossiele brandstof, tezamen met goedkope arbeid en grond, aan de basis van de economische opmars van China die startte aan het eind van de jaren ’70 en die China de titel ‘maakfabriek van de wereld’ opleverde. Deze lange kooltraditie van China laat ook vandaag zijn sporen na, zo is het elektriciteitsnet nog steeds bijna uitsluitend afgestemd is op kool.
De uitbreiding van de koolcapaciteit geeft reden tot bezorgdheid omdat ze tot een lock-in van fossiele brandstoffen kan leiden, maar de cijfers moeten ook enigszins genuanceerd worden. De aanhoudende uitbreiding van koolcapaciteit gaat, ondanks de sterk toegenomen energievraag, al geruime tijd gepaard met een daling van de gemiddelde bezetting van de kolencentrales. De keuze om desondanks nieuwe capaciteit bij te bouwen wordt verklaard doordat de kolencentrales in toenemende mate gebouwd worden met het doel energie te voorzien op piekmomenten en wanneer de opwekking van elektriciteit uit hernieuwbare bronnen sterk terugvalt door een gebrek aan zon, wind of omwille van aanhoudende droogte (hydrocentrales). In veel andere landen wordt deze functie vervuld door het minder vervuilende aardgas, maar China kiest dus voor kool omwille van haar bestaande infrastructuur en omdat het niet afhankelijk wil zijn van gas of olie-invoer uit andere landen voor haar energiebevoorrading.
De sterke aangroei van kolencentrales is ook een gevolg van een beslissing uit 2014 om de goedkeuring voor de bouw van nieuwe centrales naar het lokale niveau over te hevelen7. De lokale overheden maakt hun beslissingen onafhankelijk van de situatie in de andere regio’s, waardoor er vaak inefficiënte beslissingen genomen worden en er bijgevolg teveel nieuwe centrales vergund worden. Bovendien worden transfers van elektriciteit tussen regio’s met overschotten en tekorten tegengehouden door het gedateerde elektriciteitsnet en inflexibel beleid8.
Bovenstaande feiten doen vermoeden dat de groei in nieuwe steenkoolcapaciteit met een korreltje zout moet worden genomen. Ten minste een deel van de nieuwe capaciteit zal waarschijnlijk niet gebruikt worden.
Keerpunt voor kolen nabij?
Voorlopig zet de sterke toename in de koolcapaciteit door in 2024. Volgens de Global Energy Monitor startte China in de eerste jaarhelft met de bouw van 41 GW aan nieuwe koolcapaciteit.9 Meer dus dan over het hele jaar 2023. Toch is er ook een lichtpuntje: het keurde in diezelfde periode slechts 10 nieuwe kolencentrales, of 9GW aan bijkomende capaciteit, goed. Dit is een daling van 83% ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder. Bovendien besliste China ook om geen nieuwe staalfabrieken die aangedreven worden door kolen meer goed te keuren in de eerste helft van 2024.
De toename van investeringen in batterijen die gekoppeld zijn aan het elektriciteitsnetwerk zijn een andere indicatie dat China alternatieven wil voor kolen om fluctuaties in de energieopwekking via hernieuwbare bronnen op te vangen. De Chinese overheid voerde deze investeringen op naar 11 miljard euro in 2023 (een stijging van 364% t.o.v. 2022)10.
Conclusie
Op basis van de investeringen in hernieuwbare energie doet het Chinese trackrecord vermoeden dat het land de bocht richting duurzame energievoorziening ingezet heeft. De simultane investeringen in kolencentrales geven op het eerste zicht een tegenstrijdige boodschap, al kan de tegenstelling wel ten minste deels verklaard worden door de noodzaak om dalen in hernieuwbare energie op te vangen. Dat hiervoor kolen gekozen worden is ingegeven door de geschiedenis van het land, infrastructuurbeperkingen en geopolitieke overwegingen.
Er zijn manieren om ook de afhankelijkheid van kolen als back-up voor hernieuwbare energie te verminderen maar deze aanpassingen vragen tijd en bijkomende investeringen. China werkt aan deze opties maar voorlopig wordt de koolcapaciteit dus nog steeds verder uitgebreid. Dit laatste verhoogt het risico op extra uitstoot van fossiele broeikasgassen en/of onderbenutte en vroegtijdig afgedankte investeringen (stranded assets). China heeft er daarom belang bij dat er zo snel mogelijk een definitief eind komt aan de uitbouw van de koolcapaciteit.
2How China Became the World’s Leader on Renewable Energy - Yale E360
4China’s Dirty Secret: The Boom Poisoned Its Soil and Crops - Yale E360
5 Air pollution and political trust in local government: Evidence from China - ScienceDirect
6China responsible for 95% of new coal power construction in 2023, report says - Carbon Brief
7China is building more coal plants but might burn less coal (sustainabilitybynumbers.com)
8 Unfinished paperwork is kneecapping solar’s potential in China (climatechangenews.com)
9Global Coal Plant Tracker - Global Energy Monitor
10 China building two-thirds of world’s wind and solar projects | China | The Guardian