Poetin 4.0: Wordt het deze keer anders?

Vladimir Poetin werd in maart voor de vierde keer verkozen tot president van de Russische Federatie. Als welkomstgeschenk ontving hij van de Amerikaanse president Trump een pakket nieuwe sancties tegen grote Russische oligarchen en hun bedrijven. Dit zal Poetins ambitieuze plan ondermijnen om de Russische economie te hervormen. Zelfs zonder de sancties leert het verleden dat de Russische economie allicht geen ingrijpende transformatie zal ondergaan. Daarom zal de Russische economie hoogstwaarschijnlijk sterk afhankelijk blijven van haar grondstoffensector, een economisch model dat gepaard gaat met aanhoudende institutionele zwakheden.

Gisteren is in Rusland het wereldkampioenschap voetbal van start gegaan, dat de komende maand meer dan 3 miljard kijkers zal aantrekken. De ambities van het Russische voetbalteam zijn echter zeer bescheiden. Maar als het gaat om de economische ambitie, is het een heel ander verhaal. Volgens de redevoering van president Vladimir Poetin tijdens zijn inauguratie, is het de bedoeling dat Rusland de komende zes jaar één van de vijf grootste economieën ter wereld wordt.

Vladimir Poetin werd in maart voor de vierde keer tot Russische president gekozen. In plaats van een toenemende levensstandaard, waren onrust en een aantal vrij onrealistische beloftes de oorzaak van dit succes. De Russische economie kampt nog steeds met de gevolgen van de economische recessie van 2015-16, veroorzaakt door de ineenstorting van de olieprijzen en versterkt door westerse sancties in reactie op de annexatie van de Krim. De trage reële BBP-groei van 1,5% vorig jaar onderstreept de problemen om de ‘nationale ontwikkelingsdoelstellingen’ tegen 2024 te halen. Naast het feit dat Rusland van de twaalfde positie in de top vijf van ‘s werelds grootste economieën moet opklimmen, omvatten deze doelstellingen ook het halveren van het armoedeniveau, het zorgen voor een duurzame natuurlijke bevolkingsgroei en een aanzienlijke productiviteitsgroei en technologische innovatie.

Die doelstellingen vereisen een drastische verandering van het Russische economische model. Dat is in de eerste plaats gebaseerd is op de enorme voorraad van natuurlijke grondstoffen, voornamelijk olie en gas (figuur 1). Samen zijn zij goed voor meer dan een derde van de inkomsten uit de overheidsbegroting en zelfs voor meer dan de helft van de uitvoer. Bovendien zijn er institutionele zwakheden op lange termijn, zoals het toenemende aandeel van de overheid in de economie (ongeveer 70 %), wijdverbreide corruptie en een zwak innovatief vermogen. Op de langere termijn zal Rusland ook te maken krijgen met de gevolgen van de ongunstige demografische ontwikkelingen, waartegen de regering tot nu toe geen maatregelen heeft genomen.

Figuur 1 - Russische economie blijft sterk afhankelijk van olie

_{Bron: KBC Group Economic Research gebaseerd op Rosstat}

Bovendien moet Rusland leven met de economische sancties van het Westen als gevolg van de annexatie van de Krim. Die sanctie van de Verenigde Staten en de EU beperken de toegang van Russische entiteiten tot buitenlandse financiële markten en buitenlandse technologie in de energie- en wapensector. In april van dit jaar legden de VS nieuwe sancties op als reactie op de vermeende Russische inmenging in de binnenlandse aangelegenheden van de VS. Voor het eerst waren de sancties niet alleen gericht tegen individuen, maar ook tegen bedrijven die door deze individuen worden gecontroleerd. Dat was bijzonder lastig voor de aluminiummarkt, aangezien de Russische aluminiumgigant Rusal (verantwoordelijk voor 6% van de wereldproductie) werd gesanctioneerd. Een mogelijke verstrenging van de sancties zorgt voor extra onzekerheid en weegt op het vertrouwen. Op lange termijn lijkt de beperking van de toegang tot de westerse technologie het meest problematische aspect, waardoor het Russische innovatiepotentieel verder wordt ondermijnd.

Aan de andere kant bevindt Rusland zich in vergelijking met 2014 nog steeds in een comfortabelere positie. Ten eerste is de externe positie van Rusland sterker, waardoor de economie een van de minst kwetsbare van de opkomende markten is. De lopende rekening heeft een voldoende overschot (figuur 2), de deviezenreserves stijgen, de overheidsschuldratio is relatief bescheiden en het aandeel van de volatiele buitenlandse kortetermijnschuld neemt af. Bovendien is Rusland erin geslaagd zijn macro-economisch kader te verbeteren, d.w.z. de wisselkoers van de RUB vrij te laten zweven, het regime van inflatiedoelstelling in te voeren, en de anticyclische begrotingsregel in te voeren. Die schrijft voor dat het overschot aan olie-inkomsten ten opzichte van de begroting (met een conservatieve benchmark van 40 USD per vat) in het Nationale Welzijnsfonds moet worden gestort.

Figuur 2 - Gezond overschot op de lopende rekening (saldo, in % van het bbp)

_{Bron: KBC Group Economic Research gebaseerd op Rosstat}

Stijgende olieprijzen zijn echter het meest fundamentele verschil ten opzichte van 2014. Zij verklaren waarom de nieuwe sanctieronde niet een even ontwrichtend effect heeft gehad als in 2014. In dit verband heeft Rusland geprofiteerd van de samenwerking in het kader van de OPEC+ -regeling (14 OPEC- en 10 niet-OPEC-lidstaten), die sinds begin 2017 de productie collectief met 1,8 miljoen vaten per dag heeft verminderd, ongeveer 2% van de wereldwijde olieproductie. Als gevolg daarvan was de olieprijs recent tijdelijk gestegen tot 80 dollar per vat, meer dan 70 procent sinds de start van de overeenkomst. Hoewel Rusland nu aandringt op een geleidelijke versoepeling van die productielimieten, zal er waarschijnlijk enige vorm van samenwerking met het kartel blijven bestaan. Voor Rusland is die samenwerking niet alleen succesvol geweest bij het verhogen van de olieprijzen, maar ook bij het versterken van haar internationale positie door hierin een sleutelrol te spelen.

De succesvolle samenwerking in het kader van de OPEC+ leert ons echter vooral iets over aanhoudend hoge afhankelijkheid van olie. De hervormingsplannen van president Poetin zijn niet nieuw, maar net als in het verleden ontbreken er concrete stappen om die doelen te bereiken. Bovendien is de huidige economische omgeving minder gunstig dan in de periode dat de olieprijs ruim boven de 100 USD per vat lag. Wat zijn dus de gevolgen voor de Russische economie na de (mogelijkerwijze) laatste zesjarige ambtsperiode van Vladimir Poetin? Kort samengevat: meer van hetzelfde...