Handelsoorlog in staal en aluminium: de geschiedenis herhaalt zich
President Trump kondigt aan dat hij de importtarieven op staal en aluminium bij presidentieel decreet zal verhogen. De verhoging geldt voor alle landen die exporteren naar de Verenigde Staten, hoewel de maatregel duidelijk een reactie is tegen oneerlijke Chinese handelspraktijken. De Verenigde Staten motiveren hun beslissing op basis van de nationale veiligheid. De tarieven op staal zullen stijgen met 25%, terwijl de tarieven op aluminium zullen toenemen met 10%. Deze aankondiging komt niet als een verrassing aangezien het debat hierover al enige tijd wordt gevoerd in de Verenigde Staten.
Om heel wat redenen is deze beslissing van Trump te betreuren.
Ten eerste is deze beslissing een duidelijke protectionistische maatregel. Het verhogen van tarieven is in principe niet toegelaten door de Wereldhandelsorganisatie, behalve in uitzonderlijke omstandigheden. Nationale veiligheid kan in principe als argument worden gebruikt. Het grote gevaar is uiteraard dat vele andere landen hetzelfde argument zullen hanteren om tegenmaatregelen te nemen, en die zullen niet beperkt blijven tot de staal- en aluminiumsector. Hierdoor kan de wereldeconomie in een protectionistische spiraal belanden. Een sterke inkrimping van de wereldhandel kan het gevolg zijn, wat ongetwijfeld gevolgen heeft voor de wereldwijde economische groei en welvaart. Trump opent hier een doos van Pandora waarvan de gevolgen verregaand kunnen zijn.
Het zou zeker verstandig zijn geweest om niet het argument van nationale veiligheid, maar een economische argumentatie te gebruiken. Binnen de regels van de Wereldhandelsorganisatie kan een land immers tijdelijke beschermingsmaatregelen (zogenaamde safeguards) invoeren. Dit zijn tijdelijke tariefverhogingen om een binnenlandse sector te beschermen en toe te laten zich aan te passen aan gewijzigde marktomstandigheden. De invoering van tijdelijke beschermingsmaatregelen is logischerwijs gebonden aan strikte voorwaarden. Zo moeten de Verenigde Staten aantonen dat hun staal- en aluminiumindustrie onverwachts en sterk worden getroffen door een opstoot in import. Inhoudelijk is dit argument moeilijk hard te maken, aangezien de Amerikaanse staal- en aluminiumsector al vele jaren in moeilijkheden verkeert. Ook in het verleden probeerden Amerikaanse regeringen deze sectoren te beschermen. Zo voerde president Bush jr. tijdelijke beschermingsmaatregelen in, maar die botsten op protest van de Wereldhandelsorganisatie die argumenteerde dat de Amerikaanse regering de problemen in beide sectoren had kunnen voorzien en had nagelaten die problemen aan te pakken. Allicht wil president Trump een gelijkaardig scenario vermijden door het argument van de nationale veiligheid op tafel te leggen.
Naast tijdelijke beschermingsmaatregelen biedt de Wereldhandelsorganisatie nog alternatieve instrumenten aan om oneerlijke handelspraktijken te bestrijden. Via antidumpingbeleid en anti-subsidiemaatregelen kan de import van staal en aluminium worden beperkt, op voorwaarde dat kan worden aangetoond dat die producten worden verkocht tegen oneerlijke prijzen. Die laatste zijn veelal het gevolg van een oneerlijke ondersteuningsbeleid in het land van productie via binnenlandse productie- of exportsubsidies. De westerse landen zouden hier duidelijk samen een vuist kunnen maken.
Figuur 1 - VS import van ijzer en staal (2016, % van de totale import)
Ten tweede is het weinig zinvol om een algemene tariefverhoging af te kondigen. Hiermee wordt niet zozeer China getroffen, maar wel een aantal belangrijke westerse en regionale handelspartners. De grootste invoerders van staal in de Verenigde Staten zijn immers Canada, Brazilië, Zuid-Korea en Mexico (zie figuur). Ook de EU wordt hierdoor getroffen. De impact op China is met andere woorden beperkt. Ook hier heeft president Trump allicht lessen getrokken uit het verleden. Enkel maatregelen gericht tegen alle handelspartners zijn aanvaardbaar voor de Wereldhandelsorganisatie. De Amerikaanse regering heeft de afgelopen maanden meerdere alternatieve scenario’s bekeken, waaronder doelgerichte tarieven en quota. Door deze algemene tariefverhoging hopen de Verenigde Staten allicht om een veroordeling door de Wereldhandelsorganisatie te vermijden, maar zij treffen uiteraard wel een aantal belangrijke handelspartners. Dit zet opnieuw kwaad bloed en dreigt tegenmaatregelen uit te lokken.
Ten derde zijn importrestricties niet het juiste antwoord op de uitdagingen voor de staal- en aluminiumproducenten. Uiteraard ondervindt de Amerikaanse staal- en aluminiumnijverheid een negatieve impact van Chinese producenten, maar die impact speelt vooral op de exportmarkten en niet op de binnenlandse Amerikaanse markt. Een juiste en wijze beleidskeuze zou bestaan uit een stimulans aan de Amerikaanse concurrentiekracht en export. In vergelijking met de Europese Unie, die ook onderhevig is aan de toegenomen concurrentie uit opkomende economieën, hebben de Verenigde Staten te weinig ingezet op de versterking van hun staal- en aluminiumindustrie. Europa koos voor een beleid gericht op innovatie, schaalvergroting en productvernieuwing om de concurrentiestrijd met het lager-kwalitatieve en goedkopere staal uit de opkomende economieën aan te gaan. Dit is een wijzere keuze dan de defensieve houding van de Verenigde Staten.
Tot slot snijdt de beslissing van de Amerikaanse president in eigen vlees. De hogere invoertarieven zullen de prijzen van staal- en aluminiumproducten in de Verenigde Staten doen toenemen. Amerikaanse producenten zullen mogelijk kunnen profiteren van de bescherming tegen buitenlandse concurrentie, maar de gemiddelde marktprijs zal toenemen. Staal en aluminium zijn uiteraard vooral inputs in het industriële productieproces. Hierdoor zullen de prijzen van finale goederen stijgen. De facto komt deze beslissing dus neer op een belastingverhoging voor Amerikaanse bedrijven en consumenten. In eerste instantie denken we dan aan voertuigen, maar ook andere producten zoals toestellen, bouwtoepassingen etc. zullen mogelijk worden getroffen. Ultiem zullen de Amerikaanse consumenten de rekening betalen van deze beleidsmaatregel.
De beslissing van de Amerikaanse president Trump om de Amerikaanse tarieven op staal en aluminium te verhogen is dus economisch niet erg zinvol en potentieel uitermate gevaarlijk voor de wereldeconomie. Door de beslissing te motiveren vanuit het nationaal belang wordt de deur geopend voor een internationale politieke handelsoorlog. De defensieve houding van de Verenigde Staten is niet het juiste antwoord. Een versterking van de Amerikaanse staalen aluminiumproducenten en exporteurs was een betere optie geweest. De huidige situatie wijst ook op het belang van multilaterale handelsonderhandelingen. Donald Trump heeft een punt dat sommige landen, lees China, duidelijk de wereldmarkt verstoren via staatsinterventie. Het level playing field in heel wat sectoren verdwijnt daardoor en dit berokkent schade aan andere economieën. Internationale onderhandelingen zouden dit kunnen opvangen. Het is duidelijk tijd om lessen te trekken uit de geschiedenis en via internationale handelsonderhandelingen te streven naar een evenwichtige en vrije wereldhandel.