Pools wonder duurt voort en kan Europa inspireren
Hoewel velen vraagtekens plaatsten bij de politieke ontwikkelingen in het land, presteerde de Poolse economie de voorbije jaren relatief goed. De recente beleidsbeslissingen hadden, in combinatie met EU-financiering vanuit de structuurfondsen, een positieve impact op de economie. De economische vooruitzichten voor Polen blijven erg positief, al kan het recente beleid op langere termijn wel risico’s inhouden voor het internationale concurrentievermogen en de houdbaarheid van de overheidsfinanciën. Hoewel het Poolse voorbeeld een inspiratiebron kan zijn voor andere EU-lidstaten, moet wel ook rekening worden gehouden met de risico’s op langere termijn.
Politiek versus Economie
Toen de Partij voor Recht en Rechtvaardigheid (PiS) bij de Poolse parlementsverkiezingen van 2015 verraste met een absolute meerderheid van de zetels en haar christelijk-sociale programma begon uit te voeren, was dat voor velen een schok. Bij degenen die verrast waren, behoorde ook het toonaangevende ratingbureau S&P. Het bureau stelde begin 2016 de Poolse rating naar beneden bij vanwege het vooropgestelde beleid van de nieuwe regering. De voorbije jaren werd er bovendien regelmatig geruzied tussen de Poolse regering en de Europese instellingen. Economisch gezien presteerde Polen echter uitzonderlijk goed, ondersteund door een aantal vrij onconventionele beleidsmaatregelen. Bij de jongste verkiezingen behaalde PiS opnieuw een absolute meerderheid in de kamer (Sejm). Ditmaal zullen ratingbureaus de kredietwaardigheid van Polen niet verlagen. De Poolse zloty verstevigde zelfs als reactie op de kiesuitslag. Ondanks internationale zorgen en twijfels over enkele politieke ontwikkelingen in Polen, twijfelt niemand aan de positieve economische vooruitzichten.
Een scepticus kan argumenteren dat de markt blij is dat de overwinning van de nationaal georiënteerde PiS uiteindelijk minder overweldigend was dan verwacht en dat de bewegingsruimte van de nieuwe regering beperkt zal zijn. De partij behaalde immers geen grondwettelijke meerderheid (twee derden van de zetels). Zij verliest ook haar meerderheid in de senaat en slaagde er niet in om de drie vijfde meerderheid in de Sejm te behalen die nodig is om een mogelijk veto van de president te negeren. President Duda komt weliswaar uit de PiS-partij, maar in mei 2020 zijn er nieuwe presidentsverkiezingen en het volgende staatshoofd zou een minder gunstige houding kunnen aannemen tegenover de wetgeving van PiS. Zo’n scenario kan zich zelfs voordoen indien Duda in functie zou blijven. Aangezien de Poolse president maar één maal herkozen kan worden, zou Duda zich na een tweede succesvolle verkiezing onafhankelijker kunnen opstellen en de regering van PiS binnen de grondwettelijke grenzen kunnen houden.
Goede track record
Een optimistische kijk op nog eens vier jaar PiS in de regering is gebaseerd op de positieve ervaringen van de voorbije vier jaar. Het betrof een voor de Poolse economie fantastische tijd. Dankzij een gemiddelde jaarlijkse bbp-groei van 4,5% bleef de reële convergentie sterk en steeg het bbp uitgedrukt in euro’s de afgelopen verkiezingsperiode met liefst 24%. Een en ander zorgde voor een felle daling van de werkloosheid, die nu op een historisch dieptepunt ligt van 3,4%. De sterke prestaties gingen gepaard met een aanhoudend lage inflatie en een zo goed als evenwicht op de lopende rekening van de betalingsbalans.
Uiteraard was niet enkel het binnenlandse economische beleid verantwoordelijk voor de positieve ontwikkelingen. De grote instroom van EU-transfers - vooral vanuit de structuurfondsen - was een integraal onderdeel van het Poolse economische wonder van de voorbije vier jaar. Ondanks haar vaak gespannen verhoudingen met de Europese Commissie (vanwege een controversiële hervorming van de wetgeving) gedroeg de PiS-regering zich pragmatisch inzake het gebruik van de EU-fondsen en kon zij zo jaarlijks EU-subsidies binnenrijven ten belope van 2 à 2,5% van het bbp (figuur 1). Hierdoor kon Polen massaal investeren in infrastructuur - met name in de aanleg van autosnelwegen - wat het groeipotentieel van de Poolse economie verder heeft versterkt. Die trend zal zich waarschijnlijk voortzetten. Ook hier is het behoud van het politieke status-quo een voordeel, aangezien de bestaande administratie gebruik kan maken van kennis opgedaan bij eerdere aanbestedingen voor projecten. Daardoor kan het gebruik van subsidies hoog blijven en de economische groei verder worden gestimuleerd.
Figuur 1 - EU-transferten naar Polen vanuit de structuurfondsen (in % van het bbp, 4-kwartaals voortschrijdend gemiddelde)
De overweldigende verkiezingsoverwinning van PiS, die opnieuw zonder coalitiepartners kan regeren, betekent dat het budgettaire beleid niet zal veranderen. De PiS-regering is erin geslaagd het tekort en de overheidsschuld geleidelijk terug te dringen, dankzij de sterke economische groei. Het begrotingsbeleid kon zelfs worden versoepeld. Als gevolg van goedgekeurde en reeds uitgevoerde verhogingen van de sociale uitkeringen zal de druk op de overheidsbegroting evenwel vergroten, dit ondanks de relatief gunstige conjunctuur. De PiS-regering heeft niet alleen de uitkeringen voor jonge gezinnen verhoogd, maar is ook gestart met de betaling van een 13e maand pensioen voor gepensioneerden. Wij denken dat de relatieve vrijgevigheid tegenover gepensioneerden (de PiS verlaagde ook de pensioengerechtigde leeftijd in de laatste verkiezingsperiode) de overheidsfinanciën op langere termijn onder druk kan zetten. Polen kampt immers, net als zijn buurlanden, met een vergrijzing van de bevolking.
De overweldigende overwinning van PiS betekent ook dat een andere controversiële maatregel, namelijk de substantiële verhoging van de minimumlonen, zal worden uitgevoerd. Een van de belangrijkste campagnebeloften van PiS was de verhoging van het minimumloon van momenteel 2.250 PLN (525 EUR) naar 4.000 PLN (933 EUR) in 2024 (zie tabel). Met dat bedrag zal Polen zijn regionale peers ver overtreffen. Wellicht vormt de beslissing geen probleem op het hoogtepunt van de conjunctuurcyclus, maar zodra de arbeidsmarkt afkoelt kan het relatief hoge minimumloon een structurele handicap worden.
Tabel 1 - Minimumloon (in euro, maandbedrag)
Inspiratie voor andere EU-landen?
Wij verwachten dat het economische beleid de komende vier jaar onder het bewind van PiS zal worden voortgezet. Intussen blijft de Poolse economie ondersteund door de erg lage officiële rente van de Nationale Bank van Polen en de hoge transferten vanuit de EU-fondsen. Dat alles zou moeten zorgen voor macro-economische stabiliteit en sterke groei. De economische groei zal wellicht niet alleen sneller zal zijn dan die van de eurozone, maar ook hoger blijven dan die van de Oost-Europese buurlanden, meer bepaald Tsjechië en Slowakije.
De Poolse ervaring kan ook andere landen in Europa inspireren. Gerichte begrotingsuitgaven, met name voor jonge gezinnen, kunnen positieve groei-effecten genereren. In het huidige debat over de intensivering van de budgettaire stimulansen in heel Europa is dit een belangrijk inzicht, met name voor EU-lidstaten met een negatieve demografische ontwikkeling. De effecten op langere termijn van een aantal recente Poolse beleidsbeslissingen, met name op het internationale concurrentievermogen en de houdbaarheid van de overheidsfinanciën, moeten wel nog worden afgewacht.