Handelsconflict is voorbode van technologiestrijd

Het handelsconflict tussen de Verenigde Staten en China slingert tussen escalatie en ontdooiing. De feiten volgen elkaar razendsnel op. Het besef groeit dat een aanslepend conflict geen winnaars oplevert. Bovendien dreigt verdere escalatie grote schade toe te brengen aan de wereldeconomie. Het toenemend handelsbalanstekort van de Verenigde Staten lijkt de harde handelspolitiek van de Amerikaanse regering te rechtvaardigen. Die interpretatie klopt niet. Fundamenteel gaat het debat niet over vrijhandel, maar wel over technologie. Technologisch leiderschap zal economisch leiderschap bepalen in de toekomst. Daardoor zal de confrontatie tussen China en de Verenigde Staten, en bij uitbreiding de economische machtsstrijd tussen de westerse en opkomende economieën, geen eendagsvlieg zijn maar een jarenlange zoektocht naar een nieuw en werkbaar model voor toekomstige globalisering. Wat we nu meemaken is slechts een voorproefje van de grote uitdagingen die de structurele hertekening van de wereldeconomie met zich meebrengt. Enkel een verbeterde internationale bescherming van intellectuele eigendomsrechten biedt een structurele oplossing.

Recente cijfers tonen aan dat het Amerikaanse tekort op de handelsbalans verder toenam tot 57.6 miljard USD in februari 2018. Het onevenwicht tegenover China is de voornaamste oorzaak. De Amerikaanse President Trump heeft herhaaldelijk gewezen op het oneerlijke karakter van dit tekort. Op het eerste zicht lijkt dit een terechte bekommernis: het Amerikaanse handelsbalanstekort ten opzichte van China is een jarenlang en structureel probleem. Toch vertelt de handelsbalans niet het ganse verhaal. Een aanzienlijk deel van de zogenaamde Chinese export naar de Verenigde Staten bestaat uit producten geproduceerd door Amerikaanse multinationals in China die vervolgens geëxporteerd worden naar de Verenigde Staten. Handelsbelemmeringen opwerpen ten opzichte van Chinese producten bedreigt daardoor mogelijk de belangen van Amerikaanse ondernemingen. Zelfs als de aangekondigde en toekomstige tariefverhogingen de Amerikaanse ‘made in China’ producten grotendeels ontzien (wat technisch mogelijk, maar moeilijk is), dreigt het huidige handelsconflict evenwel zware gevolgen te hebben voor Amerikaanse multinationals actief in China. Het valt immers niet uit te sluiten dat China via niet tarifaire handelsbelemmeringen, zoals administratieve verplichtingen, regelgeving en excessieve controleprocedures, de markttoegang of operationele mogelijkheden voor westerse bedrijven zal bemoeilijken. China heeft op dat vlak nu al een bijzonder slechte reputatie.

De relatief milde tegenreacties van China doen velen hopen op een snelle ontdooiing in het huidige handelsconflict. Die hoop is allicht niet realistisch. Het lijkt waarschijnlijker dat het dispuut zal verschuiven van handelsmateries naar de essentie van de zaak: technologie. China koestert immers economische ambities die haar rol als ‘fabriek van de wereld’ stevig overstijgen. Chin wil een plaats veroveren tussen de groten der aarde door meer in te zetten op de productie en export van producten met een hoge toegevoegde waarde. Deze ‘Made in China 2025’ strategie vereist toegang tot technologie in de ruime betekenis van het woord: kennis, product- en procesinnovatie, nieuwe technische inzichten etc., en dit in vele sectoren.

China zoekt die toegang tot technologie via diverse kanalen. In een vroeg ontwikkelingsstadium maakte China handig gebruik van joint ventures met westerse ondernemingen om kennisoverdracht te realiseren. De zwakke bescherming van intellectuele eigendom is al jarenlang een doorn in het oog van westerse ondernemingen. Hun juridische strijd in China levert in de praktijk weinig op. Ook internationale rechtsregels, onder andere via het Agreement on Trade-Related Aspects of Intellectual Property Rights (TRIPS) binnen het kader van de Wereldhandelsorganisatie, bieden onvoldoende bescherming in de praktijk. Deze imitatiepraktijken namen geleidelijk steeds grotere proporties aan naarmate vele internationale bedrijven zich in China vestigden. Handel fungeert als een doorgeefluik voor technologie. President Trump verwees expliciet naar de ongeoorloofde toe-eigening van Amerikaanse technologie door Chinese bedrijven. Door de bijkomende steun van de Chinese overheid in de vorm van een ‘China-first’ industrieel beleid slagen Chinese bedrijven erin in sneltempo buitenlandse technologie te kopiëren en te implementeren. Dit is niet langer een onschuldige strategie van een ontwikkelingsland.

Een tweede luik van de Chinese zoektocht naar technologie bestaat uit een actieve buitenlandse overnamepolitiek. Nerveuze reacties in westerse landen tonen aan dat niemand graag uitverkoopt aan Chinese investeerders, maar die laatste zijn vaak bereid om hoge prijzen te betalen, zelfs indien er geen andere kandidaat-investeerders zijn, zoals bijvoorbeeld tijdens de Europese schuldencrisis. Diverse initiatieven werden genomen of staan in de steigers, zowel in de Verenigde Staten als in de Europese Unie, om de Chinese toegang tot technologische of strategische sectoren te beperken. Die protectionistische houding is begrijpelijk gegeven de Chinese intenties.

China de toegang ontzeggen tot buitenlandse technologie of buitenlandse markten dreigt een rem te zetten op de toekomstige economische groei in de wereld. Die piste kent enkel verliezers. Een echte oplossing voor het huidige conflict vereist een meer structurele aanpak.

In principe zou China zich kunnen neerleggen bij de aangekondigde Amerikaanse tariefverhogingen. Naarmate de Chinees Amerikaanse handelsbalans evenwichtiger wordt, zouden de spanningen kunnen verminderen. Maar ook dit is geen oplossing, aangezien de kern van het probleem niet wordt aangepakt.

China moet zich engageren tot een betere bescherming van intellectuele eigendom. Een prominentere rol in de wereldeconomie brengt ook meer verantwoordelijkheid met zich mee. Een correcte internationale bescherming van intellectuele eigendom zal op termijn een gunstig effect hebben op innovatie en investeringen in onderzoek en ontwikkeling op wereldschaal. Deze oplossing is niet vanzelfsprekend voor China vanuit een strategisch én cultureel perspectief. Toch is het de enige garantie om een rechtvaardig uitgangspunt te creëren voor toekomstige samenwerking en verdere globalisering. Degelijke beschermingsregels maken toekomstige Chinese investeringen in het westen ook minder politiek gevoelig. In ruil voor een betere bescherming van intellectuele eigendom kan China blijvend toegang krijgen tot westerse technologie of wordt technologische samenwerking tussen het westen en China mogelijk.

Een modernisering en uitbreiding van TRIPS lijkt een goed startpunt om deze internationale bescherming te realiseren. Het voordeel van een multilateraal akkoord is de duidelijkheid voor alle landen. Andere opkomende economieën bevinden zich immers in een gelijkaardige situatie als China, of zullen zich daarin bevinden in de toekomst.

Hoewel de oplossing duidelijk is, is de weg daarheen absoluut niet vanzelfsprekend. In afwachting van een structurele oplossing zullen conflicten zoals het huidige handelsconflict schering en inslag zijn. Westerse landen zullen moeten aanvaarden dat zij niet langer alleen de multilaterale spelregels kunnen bepalen, terwijl opkomende economieën zich minstens gedeeltelijk moeten verzoenen met gangbare praktijken in westerse markteconomieën. Een zoektocht naar het beste van beide werelden moet dringend van start gaan.