Wijnbouw in België: terug van weggeweest
Belgische wijnen zijn hip en trendy. Toch is de Belgische wijnproductie van vandaag niet uniek. België heeft immers een rijk wijnverleden. Het economische belang van de sector nam de afgelopen jaren toe, maar is nog beperkt. Het blijft een activiteit die stoelt op passie en creatief ondernemerschap en die aan een opmars bezig is door de opbouw van kennis en expertise en de uitstraling als streekproduct, maar ook door een sterke inzet van kapitaal en menselijke arbeid. De Belgische wijnbouw blijft een grote uitdaging vanuit economisch perspectief. Vermarkting van het verhaal, kostenbeheersing en financiële ondersteuning zijn voorlopig essentieel om te slagen. En de Belg, hij proeft en geniet ervan…
Rijk verleden
Historisch gezien was wijnbouw in bepaalde periodes, zoals in de 13de-14de eeuw en 18de eeuw, een belangrijke sector in onze contreien. Getuigen hiervan zijn straat- en plaatsnamen die verwijzen naar wijngaarden en wijnproductie: de wijngaardlaan, de wijnpersstraat, de wijngaardberg,… Het komen en gaan van de wijnbouw in België was afhankelijk van diverse factoren: klimatologische, plantenziektes, politieke en economische.
In de jaren 80 van de vorige eeuw dook in België de wijnbouw opnieuw op. Aanvankelijk schuchter en hobbymatig, maar gaandeweg grootschaliger en professioneler. De laatste 15 jaar vertienvoudigde de productie zelfs, met 2018 als topjaar: 2 miljoen liter wijn, geproduceerd door 140 telers op een areaal van ongeveer 400 hectare (figuur 1). Twee derde hiervan is gelegen in Vlaanderen. In 2019 lag de productie door de hitte zo’n 10% lager, maar was de wijn wel van hogere kwaliteit. Het leeuwendeel van de wijnproductie betreft witte druiven, voornamelijk Chardonnay. Ongeveer de helft hiervan wordt gebruikt voor de productie van mousserende wijnen, de andere helft voor stille wijnen. In België zijn er momenteel negen erkende wijnen, namelijk vijf Beschermde Oorsprongsbenamingen (BOB) en vier wijnen met Beschermde Geografische Aanduiding (BGA), twee landwijnen en twee mousserende kwaliteitswijnen.
Toch mag het succes en het economische belang van de Belgische wijnbouw niet overroepen worden. België balanceert op de rand van de meest noordelijke grens waar wijn kan geproduceerd worden. De gemiddelde opbrengsten zijn met 30 tot 50 hectoliter per hectare relatief laag, de meerderheid van de wijndomeinen zijn erg klein en de productie dekt nog geen 1% van de Belgische wijnconsumptie. Anderzijds zorgt de klimaatopwarming voor een stevige duw in de rug. Een Amerikaanse studie stelt dat bij opwarming van de aarde met twee graden meer dan de helft van de huidige wijngebieden zou kunnen verdwijnen. De grens waar aan wijnbouw kan gedaan worden, schuift stilaan naar het noorden op, waardoor het gemakkelijker wordt om in onze regio’s op de juiste locatie kwalitatief goede wijn te produceren. Al blijven late vorst in de lente en overvloedige regen belangrijke risico’s.
Nog veel potentieel
De sterke groei van de sector in België in het laatste decennium wijst erop dat een aantal wijnbouwers successen boekt. En al gaat het vaak om een uit de hand gelopen hobby, het nastreven van een droom, een (her-)belegging op lange termijn of een diversificatie op een bestaand land- of tuinbouwbedrijf, toch zien we een tiental professionele wijnbouwers hun bedrijf verder ontwikkelen. Omdat de internationale concurrentie groot is en de kosten bij onze wijnbouwers relatief hoog liggen, zijn ze genoodzaakt om zich te richten op de binnenlandse markt, met een product waarbij gefocust wordt op het totale concept: een kwalitatief hoogstaand streekproduct, gericht op een nichemarkt met aandacht voor de beleving ervan. Het feit dat nu ook sommige grootdistributeurs interesse tonen, bevestigt het potentieel van de Belgische wijnbouw.
Naast een sterk concept en veel vakkennis is voor een wijnbouwer ook het financieel-economische plaatje niet onbelangrijk. Wijnbouw is kapitaal- en arbeidsintensief en bovendien zijn de opbrengsten onzeker, de rendementen laag en de terugverdientijd van de investeringen lang. Hierdoor is de opstart van een professioneel wijnbouwbedrijf verre van evident. Nieuwe aanplantingen en een vinificatie-installatie zijn zware investeringen en ze beginnen pas na een aantal jaren opbrengsten te genereren. Zonder de aankoop van grond in rekening te brengen, bedragen de opstartinvesteringen al snel 80.000 tot 100.000 euro per hectare. Bij een verkoopprijs van 13 euro per fles voor stille wijn, bedraagt de terugverdientijd van de investeringen al snel acht tot twaalf jaar. Hoe kleiner de bedrijven hoe hoger ook de vaste kosten per fles, waardoor schaalvergroting en mechanisatie zich vaak opdringen.
Een alternatief om de kosten te drukken is samenwerken. Onder meer teeltmechanisatie, vinificatie en het bottelen kunnen gezamenlijk gebeuren. In de klassieke wijnlanden zien we dat dit vaak coöperatief georganiseerd wordt. Een belangrijk voordeel is dat wijnbouwers, voor zover ze aan de voorwaarden voldoen, voor investeringssteun bij het Vlaams Landbouwinvesteringsfonds (VLIF) kunnen aankloppen.
De beschikbaarheid van landbouwgrond vormt vaak een obstakel voor de opstart en de verdere uitbouw van een wijndomein. Eerst en vooral dient de ligging, oriëntatie, waterhuishouding en de grondsoort van het perceel geschikt te zijn voor wijnbouw. Maar ook de aankoopprijs, die in België vaak hoog ligt, moet haalbaar zijn. Het pachten van grond, zoals dit vaak in de landbouwsector gebeurt, is omwille van de lange levensduur van wijnstokken doorgaans geen optie voor wijnbouwers.
Kortom, een succesvol wijndomein opstarten of uitbouwen oogt mooi en is voor velen aanlokkelijk, maar vergt veel kennis en ondernemerscapaciteiten en daarnaast ook behoorlijk wat kapitaal en volharding.