Wat het Amerikaans sociaal vangnet van covid-19 kan leren

Link naar de PDF

Zwakke sociale uitgaven en grote armoede

Het sociaal vangnet in de VS staat bekend om zijn minimale structuur in vergelijking met andere ontwikkelde economieën. OESO-cijfers inzake sociale uitgaven illustreren dit: de VS besteden 0,14% van het bbp aan werkloosheidsuitkeringen, tegenover 0,59% voor de hele OESO (België zit met 1,82% van het bbp aan de bovenkant van de range van landen¹).  Ook de uitgaven voor gezinsuitkeringen zijn erg laag in de VS (0,6% van het bbp) in vergelijking met de OESO (2,1% van het bbp). Verder was in 2019 meer dan 55% van de Amerikanen gedekt door een ziektekostenverzekering die door hun werkgever werd verstrekt (bron: US Census Bureau). Dit wijst op een bijkomende kwetsbaarheid bovenop het inkomensverlies voor zij die werkloos worden. 

Een zwakker sociaal vangnet kan een gedeeltelijke verklaring zijn voor de relatief hoge armoede en inkomensongelijkheid in de VS binnen de groep van ontwikkelde economieën. Van de OESO-landen hadden de VS in 2017 met 17,8% het op één na hoogste armoedepercentage (Het Census Bureau gaf in 2019 een veel lager percentage van 10,5%. Het verschil heeft wellicht te maken met de definitie van de armoedegrens: de OESO gebruikt de helft van het mediaan gezinsinkomen, zodat de armoedecijfers tussen landen vergelijkbaar zijn, terwijl de armoededrempels van het Census Bureau variëren op basis van gezinsgrootte en -samenstelling). Ook de inkomensongelijkheid (zoals gemeten door GINI-index van de Wereldbank) is in de VS veel groter dan in andere ontwikkelde economieën en sinds het midden van de jaren 70 aanzienlijk gestegen.

Belangrijke reactie van de overheid

Gezien de structuur van de Amerikaanse arbeidsmarkt, de gezondheidszorg en het sociaal beleid in het algemeen, had de covid-19-crisis het potentieel om de armoede in de VS verder op te drijven. Uit een nieuwe maandreeks van het Census Bureau blijkt evenwel dat het armoedecijfer tussen januari 2020 en december 2020 met slechts 1 procentpunt is toegenomen².  Het is belangrijk op te merken dat het cijfer voor zwarte Amerikanen in die periode wel met 5,4 procentpunten is gestegen. Dat benadrukt dat de al bestaande raciale ongelijkheden inzake rijkdom en inkomen in de VS door de pandemie nog zijn verergerd. Wat echter vooral opvalt, is de ontwikkeling van de armoede in 2020: het percentage mensen dat onder de armoedegrens terechtkwam, daalde in april en mei voor de volledige steekproef maar ook voor zwarte Amerikanen en Amerikanen zonder universitair diploma (figuur 1).

De armoededaling vond plaats ondanks een scherpe stijging van de werkloosheidsgraad tot 14,8% in april 2020, van 4,4% in maart, en is toe te schrijven aan de goedkeuring van de CARES-wet in maart 2020.  De verbetering viel immers samen met de uitbetaling door de regering van stimuleringscheques tot 1.200 USD voor personen met een inkomen onder een bepaalde drempel en bijkomend 500 USD voor in aanmerking komende kinderen. De CARES-wet verhoogde ook de werkloosheidsuitkeringen met 600 USD per week, bovenop de reguliere werkloosheidsuitkeringen van de staat. De overheidsoverdrachten verdubbelden, waardoor de beschikbare inkomens tussen maart en april met 15% toenamen. Tegelijk begonnen de consumptieve bestedingen zich te herstellen, nadat ze tussen begin 2020 en april 2020 een duikvlucht hadden genomen.   

Uit consumentenenquêtes blijkt, niet toevallig, dat het bestedingstempo het eerst opveerde bij gezinnen met lagere en middeninkomens. De bestedingsgroei bij gezinnen met een inkomen van meer dan 100.000 USD begon zich pas in augustus 2020 te herstellen (figuur 2). Er zijn dus aanwijzingen dat de gerichte, rechtstreekse cheques en de verhoogde werkloosheidsuitkeringen niet enkel de armoede hebben helpen verlagen, maar ook de consumptie hebben aangewakkerd. Daar staat tegenover dat, aangezien de extra werkloosheidsuitkering van 600 USD in juli afliep en de stimuleringscheques toen slechts een eenmalige betaling betroffen, de bestedingen van degenen met een inkomen minder dan 50.000 USD opnieuw daalden tussen augustus en december 2020. Tegelijk begon het armoedecijfer tegen het midden van de zomer weer te stijgen.

De regering keurde in december 2020 een extra steunwet goed ter waarde van 900 miljard USD en werkt aan een volgend wetgevend pakket dat tot 1,9 biljoen USD kan oplopen (zie ook KBC Economische Opinie: VS een stap verder verwijderd van fiscal cliff). De extra maatregelen, waaronder (naar verwachting) verdere rechtstreekse betalingen aan individuen, een verlenging van de verhoogde werkloosheidsuitkeringen en een uitbreiding van de belastingaftrek voor kinderen, zijn belangrijk om gezinnen te helpen die nog altijd onder de pandemie lijden. Een meer permanente uitbreiding van het sociaal vangnet zou evenwel, mits goed gestructureerd, de armoede structureel kunnen helpen verlichten, de ongelijkheid kunnen verminderen en de uitgaven van gezinnen met lagere inkomens kunnen stimuleren. Dat zou uiteraard aanpassingen elders in de begroting vergen, hetzij via het snijden in de uitgaven of hetzij via een verhoging van de belastingen. Algemeen gesproken zou de Amerikaanse regering verder moeten kijken dan de horizon van de huidige crisis en lessen moeten trekken uit het succes van haar tijdelijke maatregelen.

¹ Deze lagere uitgaven voor werkloosheidsuitkeringen gelden over het algemeen ook wanneer rekening wordt gehouden met verschillen in het werkloosheidspercentage.

² Han, Meyer en Sullivan, Real-time Poverty Estimates During the COVID-19 Pandemic through December 2020, (2021)