Dancing Queen zorgt voor bijkomende brexit-schade door immigratiebeperking

Theresa May houterig dansend op de swingende tonen van Dancing Queen. Een prachtige politieke zet: humor als antwoord op verbittering en bitsheid bij de Brexiteers. Met haar optreden en speech tijdens het recente congres van de Britse conservatieve partij heeft premier May haar politieke positie versterkt. De echte brexit-onderhandelingen kunnen nu beginnen. Tegelijk is de beslissing van de Britse regering om een strenger immigratiebeleid uit te tekenen – om zich van ruimere steun in de partij te verzekeren – een hypotheek op de toekomstige Britse economische slagkracht. De Britse economie heeft immigratie nodig. Zelfs in de aanloop naar de effectieve brexit zwakt de instroom van buitenlandse arbeidskrachten in het VK al af, vooral vanuit de EU. In het bijzonder de beslissing om immigratie vanuit de EU27 te beperken, zal de krapte op de Britse arbeidsmarkt versterken, een brain drain veroorzaken en de vooruitzichten voor de Britse economie doen verslechteren.

Immigratieland

Immigratie was hét grote thema in de aanloop naar het brexit-referendum in 2016. De sterke instroom van buitenlandse arbeidskrachten was voor vele Britse burgers een doorn in het oog. Sociale problemen en economische uitdagingen stonden voor vele Britten synoniem aan een falend en te open immigratiebeleid. Europa werd daarbij met de vinger gewezen wegens een gebrek aan doeltreffende controles aan de Europese buitengrenzen en een te vlotte doorstroming van transmigranten naar het VK. Voor vele migranten blijft het VK een aantrekkelijke bestemming. Enerzijds omdat het VK zelf een aantal troeven heeft voor migranten zoals een grote bevolking met een immigratieachtergrond die voor landgenoten een vangnet betekenen en de aantrekkelijke Britse arbeidsmarkt; anderzijds omdat de VK nog steeds als een springplank naar de Verenigde Staten wordt beschouwd. Uit enquêtes bij immigranten blijkt dat de jobkansen in het VK als de belangrijkste motivatie geldt. De immigratie in het VK nam inderdaad aanzienlijk toe de afgelopen jaren. Ongetwijfeld veroorzaakte deze immigratiegolf grote uitdagingen voor de Britse regering, lokale autoriteiten en de Britse bevolking. Toch leverde de sterke immigratie het VK ook grote voordelen op. Die voordelen dreigen nu verloren te gaan door een strenger immigratiebeleid.
Het Verenigd Koninkrijk heeft een traditie van een open immigratiebeleid. Een mooi voorbeeld is de Britse houding bij de EU-uitbreiding naar Centraal- en Oost-Europa. Bij de oostwaartse uitbreiding van de Europese Unie in 2004 en 2007 vreesden vele West-Europese landen te worden overspoeld door Oost-Europese werknemers op zoek naar een beter leven en inkomen. Daarom werden bij de toetredingsonderhandelingen afspraken gemaakt om het vrij verkeer van werknemers tijdelijk aan banden te leggen. Drie landen kozen ervoor om Oost-Europese werknemers toch vrije toegang te gunnen, met name Zweden, Ierland en het VK. Uit diverse studies blijkt intussen dat deze landen een sterke economische stimulans ondervonden van hun relatief open immigratiebeleid.

Economische Impact

Specifiek voor het Verenigd Koninkrijk bevestigt een uitgebreide literatuur dat immigratie een positieve impact had op de Britse economische groei. Tegelijk tonen studies aan dat immigratie de jobkansen van de autochtone bevolking niet verminderde. Wel zorgde immigratie voor een grotere inkomensongelijkheid door een beperkt negatief effect op de laagste lonen. Immigratie van laaggeschoolden droeg bij aan de flexibilisering van de arbeidsmarkt wat ten goede kwam aan de industrie, maar vooral aan de horeca en toerismesector. Tot slot droeg recente immigratie ook bij tot productiviteitsgroei in de Britse economie door gerealiseerde kostenbesparingen in het productieproces. 

Intussen zijn er heel wat studies die de economische impact van brexit, in welke vorm dan ook, proberen te meten. De focus in die studies ligt vooral op de internationale handelseffecten, eventueel aangevuld met investeringseffecten. Heel wat minder aandacht ging naar de impact van een gewijzigd immigratiebeleid. Een beperkt aantal studies berekende de geïsoleerde impact van verminderde immigratie (o.a. Forte and Portes, 2016). Die studies wijzen op een negatieve impact op de Britse economische groei, waarbij de effecten van dezelfde grootteorde zijn als de handelseffecten. Indien we dus de veranderingen in het immigratiebeleid in rekening brengen dan zou het negatieve groei-effect van brexit, dat gevonden wordt in de meeste andere impactstudies, verdubbelen. Toch mag dit niet de slotconclusie zijn. Alleen een geïntegreerde analyse van de handels-, investerings- en immigratie-effecten van brexit kan het volledige beeld schetsen. Die oefening is uitermate complex, zoals de hele brexit zelf uiteraard.

Niet wachten op brexit

Uit recente immigratiecijfers blijkt intussen dat veel EU-migranten niet wachten op de brexit om het VK te verlaten. De netto-instroom vanuit de EU daalt aanzienlijk, maar blijft wel nog positief (Figuur 1). Terwijl vele immigranten vanuit de EU terugkeren naar hun thuisland, blijft het VK aantrekkelijk voor nieuwe immigranten vanuit de EU. Toch steekt de daling in de netto-instroom vanuit de EU schril af tegen de stijging in de netto-instroom vanuit niet-EU-landen.

Opvallend is dat de scholingsgraad van EU-immigranten in het VK bijzonder hoog is in vergelijking met de situatie in andere Europese landen (Figuur 2). 43% van de EU-immigranten heeft een diploma van universitair of hoger onderwijs. Nog eens 42% heeft minstens een diploma secundair onderwijs. Een beperking van de immigratie vanuit de EU27 dreigt dus een aanzienlijk verlies aan kennis en talent te veroorzaken op de Britse arbeidsmarkt.

Think twice

Een strenger immigratiebeleid ten opzichte van de EU27 lijkt de pasmunt die Theresa May wil gebruiken om voldoende binnenlandse steun te verzamelen voor haar brexit-plan. De economische effecten zijn allicht zodanig negatief dat hierdoor de negatieve economische impact van brexit enkel wordt versterkt. De Britse arbeidsmarkt verliest hierdoor niet alleen aantallen, maar ook talenten. Bovendien ondergraaft het Verenigd Koninkrijk hiermee een voortgezette sterke economische integratie met het Europese continent op langere termijn. Vrij verkeer van werknemers is immers essentieel voor grensoverschrijdende handel, vooral in dienstenactiviteiten, waar het zwaartepunt van de Britse economie ligt.