Versnelling vergrijzing bedreigt Europese potentiële groei
De vergrijzing van de bevolking zal de komende jaren in een stroomversnelling geraken. Zij heeft op twee manieren een impact op de potentiële bbp-groei in Europa. Ten eerste krimpt de bevolking op arbeidsleeftijd (20-64 jaar). Hierdoor dreigt een tekort aan werknemers dat enkel kan worden gecompenseerd door meer en langer te werken. Ten tweede zet de vergrijzing een rem op de productiviteitsgroei, omdat de langer werkende 55-plussers gemiddeld minder productief zijn dan hun jongere collega’s. Overheden staan voor grote uitdagingen om de vergrijzingsimpact op de potentiële groei te compenseren. Hervormingen blijven dan ook nodig om het arbeidsaanbod zowel kwantitatief als kwalitatief te versterken.
Gezichten van de vergrijzing
De vergrijzing is een fenomeen waarmee nagenoeg alle ontwikkelde landen worden geconfronteerd. Velen zien haar nog altijd louter in de vorm van een toenemend aantal ouderen (65-plussers) binnen de totale bevolking en trekken vooral conclusies naar de impact hiervan op de pensioenlasten. De vergrijzing heeft evenwel meerdere gezichten. Binnen de oudere bevolking zal ook het aandeel hoogbejaarden fors stijgen. Verder heeft de vergrijzing ook gevolgen voor de bevolking op arbeidsleeftijd. De groep 20- tot 64-jarigen daalt niet alleen relatief tegenover de groep van 65-plussers, maar staat ook in absolute aantallen onder druk. Dat komt door de massale pensionering van babyboomers in combinatie met het relatief lage aantal jongeren dat tot de arbeidsmarkt toetreedt als gevolg van de gedaalde fertiliteit.
Volgens de meest recente demografische vooruitzichten van Eurostat zal de afname van het aantal 20- tot 64-jarigen in Europa de komende jaren in een stroomversnelling geraken (zie figuur). In de eurozone nam het aantal de jongste jaren af met zo’n 0,1% per jaar. Dat dalingspercentage zal oplopen tot 0,6% per jaar tegen het einde van het komende decennium. Op langere termijn is de verwachte afname in de eurozone groter dan die in de hele EU. In tegenstelling tot veel andere landen zal de daling in België nu pas beginnen. Zij zal er ook veel minder sterk en tijdelijk zijn (al zijn de vooruitzichten van het Belgische Planbureau negatiever dan die van Eurostat).
De dreiging van een ontoereikend arbeidsaanbod brengt het groeipotentieel van de Europese economie in gevaar. De potentiële bbp-groei in de eurozone wordt momenteel geschat op 1,3%, wat al beduidend lager is dan de 1,8% van tien jaar geleden. Een voldoende economische groei is belangrijk om de toekomstige welvaart veilig te stellen. De vermindering van de bevolking op arbeidsleeftijd betekent immers dat, tegen de achtergrond van meer ouderen, er alsmaar minder personen zijn die door te werken de hogere pensioenuitgaven en zorgkosten kunnen dragen. Momenteel zijn er in de eurozone voor elke 65-plusser nog drie burgers op arbeidsleeftijd. In 2040 zullen dat er maar twee zijn.
Arbeidsdeelname verder opkrikken
Om de werkgelegenheid alsnog op peil te houden, of verder te laten groeien, is een toename van de werkzaamheidsgraad (het aandeel werkenden bij de bevolking op arbeidsleeftijd) vereist. Om het aantal werkenden in de eurozone in absolute aantallen op het niveau van 2019 te houden, moet de werkzaamheidsgraad worden verhoogd van 71,9% in 2018 naar 75,0% in 2030. Bij de ontplooiing van nieuwe activiteiten zullen bedrijven evenwel extra werknemers nodig hebben, waardoor een sterkere stijging van de werkzaamheidsgraad nodig zal zijn.
Een verdere toename van de effectieve pensioenleeftijd kan het arbeidsaanbod helpen opkrikken. Los van een hogere werkzaamheid bij ouderen, vereist dat ook dat ze productief ingezet kunnen worden tot aan hun uiteindelijke pensioen. Hoewel er tussen individuen grote verschillen bestaan, wijst de literatuur op een algemene productiviteitsdaling naarmate werknemers ouder worden omwille van afnemende fysieke en mentale capaciteiten. Het stijgend aandeel 55-plussers binnen de bevolking op arbeidsleeftijd kan zo, door langer aan het werk te blijven, de macro-economische productiviteitsgroei afremmen. Bijgevolg drukt de vergrijzing mogelijk ook via dit kanaal op de potentiële bbp-groei.