Nieuw TTIP: waardig alternatief voor een handelsoorlog

De trans-Atlantische handelsrelatie blijft de meest robuuste en gedifferentieerde handelsrelatie ter wereld, ondanks de indrukwekkende opmars van opkomende economieën. De huidige spanningen naar aanleiding van toenemend Amerikaans protectionisme dreigen vanuit Europa te worden beantwoord met een gelijkaardig protectionisme. Dat zou een historische vergissing zijn. Europa mag en moet zich weerbaar opstellen en dreigen met drastische tegenmaatregelen om paal en perk te stellen aan eenzijdige Amerikaanse handelsbelemmeringen. Maar tegelijk moet de EU een alternatief aanbieden aan de Verenigde Staten, namelijk toenemende integratie en samenwerking op het vlak van handel en investeringen. Met andere woorden: geef het Transatlantic Trade and Investment Partnership (TTIP) een nieuwe kans!

De Amerikaanse president Donald Trump wordt geconfronteerd met een dubbel probleem: een stijgend overheidstekort en een toenemend handelsbalanstekort. Dit fenomeen staat gekend als een ‘twin deficit’. Voor het eerste luik is hij deels zelf verantwoordelijk. De Amerikaanse regering én het Amerikaanse congres, gedomineerd door de Republican Party, zijn voorstander van een sterke fiscale stimulus. Dankzij belastingverlagingen en overheidsinvesteringen hopen zij de Amerikaanse economische motor aan de gang te houden, ondanks een van de langste periodes van hoogconjunctuur ooit. Economisch zijn deze maatregelen zinvol en in Europa kunnen we hiervan enkel dromen. Maar tegelijk kunnen grote vraagtekens worden geplaatst bij de timing van dit beleid. De Amerikaanse economie dreigt te oververhitten en de toestand van de publieke financiën wordt nog meer lamentabel.

Het tweede luik van het twin deficit, het grote en toenemende handelsbalanstekort (568 miljard USD in 2017), is veel minder het resultaat van binnenlands Amerikaans beleid. Een handelsbalanstekort op zich is niet problematisch, maar wel de redenen waarom dit deficit bestaat. Door doorgedreven globalisering zijn vele buitenlandse exporteurs actief op de grote Amerikaanse markt. Vooral opkomende economieën, in het bijzonder China en Zuid-Amerikaanse landen, hebben hun plaats veroverd binnen de Amerikaanse economie. Toch spelen ook Amerikaanse beleidsmaatregelen een rol in deze evolutie. De sterke Amerikaanse economische prestaties zijn vooral het resultaat van hoge consumptiegroei. In combinatie met een verregaande deindustrialisatie kent die consumptiegerichte maatschappij een hoge importvraag naar buitenlandse producten. Dit leidt tot toenemende handelsbalanstekorten met alle belangrijke handelspartners (zie figuur).

De Amerikaanse deindustrialisatie geeft aan dat opeenvolgende Amerikaanse regeringen weinig hebben geïnvesteerd in de internationale concurrentiekracht van industriële sectoren. In vele sectoren heeft dit geleid tot een achteruitgang in de exportprestaties. Exportgroei in diensten heeft dit slechts gedeeltelijk kunnen compenseren. Het Amerikaanse handelsbalanstekort is dus zowel een gevolg van toenemende import als van zwakke exportprestaties.

Trumps reactie op het toenemend handelsbalanstekort is zeker begrijpelijk. Om het evenwicht te herstellen is het in principe een optie om de import te beperken. Er zijn zeker valabele economische argumenten om te stellen dat het handelsbeleid van bepaalde opkomende economieën, en in het bijzonder van China, niet in overeenstemming is met de spelregels van de Wereldhandelsorganisatie. Exporteren naar China wordt bemoeilijkt door systematische discriminatie van buitenlandse producenten, administratieve beslommeringen (red tape) en een gebrekkige bescherming van intellectuele eigendom. Bovendien wordt de Chinese export op een niet-marktconforme manier gestimuleerd via productie- en exportsubsidies. Terecht reageren zowel de VS als de EU hierop via trade defense reacties: anti-dumpingmaatregelen evenals anti subsidiemaatregelen worden intensief aangewend om de oneerlijke Chinese handelspraktijken aan te pakken. Dergelijk beleid is conform de regels van de Wereldhandelsorganisatie. Toch is het duidelijk dat deze aanpak onvoldoende effectief is. Het blijft dus beter om de oneerlijke Chinese handelspraktijken aan te pakken via internationale onderhandelingen, bij voorkeur in een multilateraal kader, in plaats van te reageren met protectionistische maatregelen.

Protectionistische reacties weerspiegelen een fundamenteel foute houding ten opzichte van handel, namelijk de overtuiging dat export goed is en import slecht. De Franse zonnekoning Lodewijk XIV stelde al in de 17de eeuw dat hij voorstander was van meer Franse export omdat dit goud opleverde, maar tegenstander was van import omdat dit de Franse staat goud kostte. De huidige maatregelen van de Trump-administratie lijken verdacht veel op het handelsbeleid van de Franse zonnekoning. Importeren levert niettemin een belangrijke welvaartswinst op in de vorm van lagere prijzen, toenemende keuzemogelijkheden voor consumenten en bedrijven, leereffecten, toegang tot technologie en schaarse productiefactoren etc. Een beperking van de import leidt daardoor tot een welvaartsverlies.

Structurele handelsbalanstekorten moeten worden aangepast. Macro-economische onevenwichten verstoren op langere termijn de economische verhoudingen en stabiliteit tussen landen. In plaats van de import te beperken, kan een handelsbalanstekort ook worden aangepakt door de export te stimuleren. En daarin kunnen de VS en de EU eerder vriend dan vijand van elkaar zijn.

Zowel de VS als de EU worden geconfronteerd met een sterke dynamiek in de wereldeconomie. De opkomende economieën eisen hoe langer hoe explicieter hun plaats op op het wereldtoneel. Samenwerking tussen de VS en de EU kan de positie van het westen in deze veranderende wereld opnieuw versterken. Een doorgedreven integratie op het vlak van handel en investeringen vormt hiervoor een belangrijke basis. Deze redenering vormde de basis van de TTIP-onderhandelingen tussen de VS en de EU. Die onderhandelingen werden op een laag pitje gezet wegens gebrek aan enthousiasme bij de huidige Amerikaanse regering. Toch omvat een toekomstig TTIP-akkoord een oplossing voor het structurele Amerikaans handelsbalanstekort op langere termijn. Door handel en investeringen te liberaliseren, maar meer nog, door samen trans Atlantische productstandaarden en reguleringen voor dienstenactiviteiten te ontwikkelen kunnen de VS en de EU blok vormen en een tegengewicht bieden aan de opkomende economieën. Die VS-EU samenwerking moet zeker geen raceto- the-bottom veroorzaken, maar kan juist kwaliteitsvolle bescherming bieden aan consumenten en bedrijven overal ter wereld. Samen sterker in een veranderende wereld zou een hoopvol alternatief zijn voor een trans-Atlantische handelsoorlog.