Hertekende horeca herstart
In heel wat horecazaken wordt momenteel hard geklust en verbouwd met het oog op een (eerst nog gedeeltelijke) heropening. Het afgelopen jaar is zwaar geweest voor de sector, maar met de vooruitgang in de vaccinatiecampagnes komt er stilaan licht aan het einde van de tunnel. Voor sommige zaken komt dit evenwel te laat en bestaat de kans dat ze de boeken moeten sluiten. Voor andere zaken heeft de crisis belangrijke nieuwe opportuniteiten aan het licht gebracht die hun werking blijvend zullen hertekenen. Om de verliezen te beperken en de herstart te faciliteren, pleiten we alvast voor een maximale uitbreiding van de actieve maatregelen, zoals het openstellen van pleinen voor terrassen, in aanvulling op gepaste passieve financiële hulp. Dit geeft de horeca alle commerciële kansen om opnieuw, eventueel in een hertekende vorm, de draad op te pikken.
Weinig sectoren in België zijn zo sterk geraakt door de lockdownmaatregelen als de horeca. Dat zien we onder meer in de omzetgegegevens uit de ERMG-enquête. Enerzijds was de omzetdaling in de horeca gevoelig groter dan die in de totale economie en dit gedurende de hele crisisperiode (zie figuur 1). Anderzijds heeft de sector, met uitzondering van de periode rond de zomermaanden, amper een verbetering van de omzetcijfers kunnen realiseren. Dit terwijl de omzetcijfers in de totale economie gestaag verbeterden. De meeste sectoren konden immers hun activiteiten relatief normaal hervatten na het voorjaar van 2020, terwijl de horeca geconfronteerd werd met lange sluitingsperiodes en capaciteitsbeperkingen in de maanden waarin de deuren wel open mochten.
In de werkloosheidscijfers van de RVA zien we een gelijkaardig beeld. In de sector van de accommodatie- en maaltijdsvoorziening lag de tijdelijke werkloosheid omwille van overmacht de voorbije maanden nog erg hoog. De absolute piek viel in april 2020, met meer dan 95.000 tijdelijk werklozen. Na een korte daling in de zomer nam het aantal tijdelijk werklozen in de sector de voorbije maanden opnieuw toe. In februari (het laatst beschikbare cijfer) bedroeg dat aantal bijna 68.000, of één op zeven van het totaal aantal tijdelijk werklozen in België. Ter vergelijking: in 2019 waren dat er gemiddeld maar zo’n 120.
Hertekening en verbreding
Met de heropening van de terrassen op 8 mei is er opnieuw wat perspectief voor de horeca, al is de versoepeling nog onder voorbehoud en zal ze gepaard gaan met strikte voorwaarden. Een volledige en definitieve opening blijft afhangen van de besmettingscijfers en hoe vlot de vaccinatie verder zal verlopen. Eenmaal zover, zal de sector ongetwijfeld profiteren van het verlangen van de Belgen om terug op café of restaurant te gaan. De behoefte van mensen aan sociale contacten en ontspanning maakt van de horeca immers een ‘blijver’. Dat neemt niet weg dat de sector onderhevig zal zijn aan een aantal structurele veranderingen. Door de crisis zijn we gewend geraakt aan nieuwe gedragspatronen die, zij het allicht in wat mindere mate, waarschijnlijk zullen blijven duren éénmaal het virus is bedwongen. Denk aan een koffie-to-go, meer afhaling en thuisbezorging van maaltijden, of minder lunchmomenten buitenshuis door het vele thuiswerken. Naarmate burgers onzeker blijven over een mogelijke besmetting, zullen zij ook (tijdelijk of blijvend) een groter belang hechten een hygiëne en veiligheid. Daarnaast zal er allicht ook meer aandacht gaan naar goede ventilatie binnen en grotere terrassen/patio’s buiten.
Dit alles heeft belangrijke gevolgen voor de sector. Zo vergen de vereiste aanpassingen aan het ‘nieuwe normaal’ heel wat investeringen. Die zullen lang niet voor elke zaak haalbaar zijn. Zij noodzaken ook meer aandacht voor rendabiliteit en professionele bedrijfsvoering, temeer omdat veel horecazaken in de pre-crisisperiode al met erg lage winstmarges kampten. Ook de concurrentie zal in de sector wellicht toenemen. Een toename van het aantal faillissementen kan het aantal horecazaken in eerste instantie weliswaar doen krimpen, maar daar staat een dynamiek van nieuwe initiatieven tegenover. Een voorbeeld is de opmars van zogenoemde dark/virtual kitchens. Die richten zich uitsluitend op de bereiding van maaltijden voor thuisbezorging en, doordat inrichting en locatie minder belangrijk zijn in vergelijking met de traditionele horeca, blijven de kosten er relatief binnen de perken.
De nieuwe trends bieden tegelijk potentieel voor de sector. Zo kan een verbreding van de diensten naar (nieuwe) klanten voor een extra inkomstenbron zorgen en de rendabiliteit verhogen. Deels betreft het verticale verbreding, waarbij al bestaande diensten (bijv. het bereiden van maaltijden) ruimer worden aangeboden (bediening van de thuisconsument via afhaling of bezorging, quick-service restaurants, het openen van een webshop om de eigen favoriete ingrediënten of producten te verkopen,…). Ook horizontale verbreding, waarbij activiteiten of diensten worden ontplooid die verder gaan dan traditioneel drank en eten, kan de omzet verhogen. Mensen die op café of restaurant gaan verwachten alsmaar vaker een speciale beleving. Nieuwe concepten (een unieke locatie, een thematisch interieur, interactieve maaltijden, tegelijk aanbieden van logies,…) kunnen daarop inspelen. De verbreding maakt dat de horeca allicht wat meer zal versmelten met aanverwante sectoren, zoals de retailsector, wijnhandelaars of de eventsector.
Dergelijke nieuwe verdienmodellen plaatsen de betrokken horecazaken wel voor uitdagingen, waardoor het succes lang niet vanzelfsprekend is. Zo zijn de nevenactiviteiten vaak erg arbeids- en kapitaalsintensief, zijn specifieke kennis en competenties vereist en moet worden opgebokst tegen allerhande wettelijke verplichtingen. Een specifiek probleem in dat verband betreft het vinden van geschikt personeel. Door de maandenlange sluiting en bijhorende financiële onzekerheid was er de voorbije maanden een uitstroom van horecapersoneel naar andere sectoren (slagerijen, supermarkten,…). Dat dreigt de heropstart van de sector sowieso al moeilijk te maken en kan verdere verbredingsinitiatieven ernstig belemmeren. Een prijsverhoging zou helpen om de hogere (investerings)kosten op te vangen maar kan klanten afschrikken, temeer daar de horecaprijzen in België vandaag al vrij hoog zijn. Volgens Eurostat lagen die er (in koopkrachtpariteiten) in 2019 22,6% hoger dan gemiddeld in de EU.
Herstart maximaal faciliteren
De overheid voorziet nog altijd een omvangrijk pakket steunmaatregelen voor cafés en restaurants. Die kunnen niet gevoelig worden afgebouwd vooraleer de sector opnieuw op volle capaciteit mag draaien. Toch is het belangrijk dat de vooralsnog grotendeels passieve financiële hulp in toenemende mate wordt omgebogen naar een meer actieve bedrijfsondersteuning, naarmate de horeca stapsgewijs terug opengaat. Uiteraard blijven een aantal hygiënemaatregelen nodig zolang de pandemie niet is bedwongen. Maar los daarvan zou het goed zijn mocht de overheid een tijdlang soepel omspringen met allerhande specifieke taksen, regelgeving en vergunningen. Zij is die weg overigens al ingeslagen. De Vlaamse regering voorzag onlangs onder meer in een tijdelijke (tot maart 2022) vrijstelling van de vergunningsplicht voor de aanleg van terrassen en veel lokale besturen keurden een tijdelijk vrijstelling van de terrastaks goed. De federale overheid keurde zopas als een van de bijkomende maatregelen een flexibelere inzet van studentenjobs goed. Meer dergelijke maatregelen (mogen inpalmen van pleinen en straten, opofferen van publieke parkeerplaatsen, ter beschikking stellen van leegstaande panden, organiseren van culinaire wandelingen tesamen met de horeca,…) zouden uitbaters zeker helpen hun activiteiten, na de moeilijke coronaperiode, te hervatten. Al dan niet in hertekende vorm.