Globalisering: ook deel van de oplossing voor de klimaatproblematiek

Link naar de PDF

Economische globalisering is mee verantwoordelijk voor de klimaatproblematiek, maar kan ook bijdragen tot de mogelijke oplossingen ervoor. Globalisering versnelt immers de verspreiding van klimaatvriendelijke technologieën via wereldwijde netwerken van industrie, kapitaalstromen en onderzoek en ontwikkeling. Bovendien zorgt de verspreiding van nieuwe technologieën voor een makkelijkere monitoring en toegenomen transparantie inzake klimaatmaatregelen. De uitdaging bestaat er dus in om globalisering zowel economisch als ecologisch interessant te maken. Geen evident maar wel een noodzakelijk streefdoel.

De klimaatverandering en de opwarming van de aarde zijn tegenwoordig - niet onterecht - ‘hot topics’. In het jaarlijkse Global Risk Report (2019) rangschikt het Wereld Economisch Forum (WEF) het falen om de klimaatverandering aan te pakken en de gevolgen ervan, zoals extreme weersomstandigheden, aan de top van de grootste en meest waarschijnlijke risico's waarmee de wereld in het komende decennium te maken kan krijgen. Economische globalisering wordt vaak aangehaald als één van de oorzaken van de huidige klimaatproblematiek. Toch zou die globalisering ook kunnen bijdragen tot mogelijke oplossingen.

Economische globalisering is een begrip met vele dimensies. Kort samengevat betreft het de inzet en verspreiding van goederen en diensten, mensen, kennis en kapitaal over nationale grenzen heen. Het is begrip roept regelmatig controverse op. Voorstanders wijzen op het sterk uitgebreide aanbod van consumptiegoederen en -diensten, efficiëntiewinsten als gevolg van productspecialisatie en de (verspreiding van) technologische vooruitgang. Anderzijds zijn er ook veel tegenstanders die globalisering zien als oorzaak van o.a. toenemende inkomensongelijkheid en de vernietiging van banen. Ook voor de klimaatverandering en milieuproblematiek wordt economische globalisering mee verantwoordelijk geacht.

Hoewel het moeilijk is om de precieze impact van globalisering op het klimaat te becijferen, is wel duidelijk dat er een verband is tussen beide. Die negatieve invloed van globalisering op het klimaat loopt voornamelijk via een verhoogde uitstoot van broeikasgassen. De belangrijkste directe bronnen van broeikasgasuitstoot zijn stroomvoorziening, industriële productie en transport. Ook zonder globalisering zouden deze activiteiten plaatsvinden. Maar de globaliseringstrend in de 20e eeuw en voornamelijk in de jongste decennia droeg bij tot de wereldwijde acceleratie ervan. In de eerste plaats ging globalisering gepaard met een vermenigvuldiging van transportnetwerken in de vorm van weg-, spoor-, zee- en luchttransport binnen en over nationale grenzen heen. Daarnaast hebben groeiende internationale handel en investeringen de wereldwijde industriële activiteit gestimuleerd.

Dit ging gepaard met een toename van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen, zij het aan een trager tempo (figuur). Initieel waren ontwikkelde regio’s zoals de VS en Europa de grootste vervuilers, maar ondertussen zijn opkomende economieën zoals China uitgegroeid tot de belangrijkste uitstoters. Een aanzienlijk deel van de globale economische productie is immers verschoven naar deze landen, waar bovendien vaak minder strenge milieunormen gelden.
 

Economische globalisering heeft geleid tot heel wat positieve zaken, maar haar (negatieve) bijdrage aan de klimaatproblematiek valt niet te ontkennen. Dat betekent evenwel niet dat globalisering en klimaatbehoud onverenigbaar zijn. Het staat buiten kijf dat productie en transport van goederen in de toekomst op een meer duurzame manier zal moeten gebeuren. Afspraken op wereldniveau en een gemonitorde naleving zijn broodnodig. Vanuit macro-economisch standpunt worden in een ideale wereld de negatieve externaliteiten van transport en productie weggewerkt of gecompenseerd - via de prijszetting? - zonder de positieve effecten van internationale vrijhandel teniet te doen. De realisatie hiervan, samen met de invoering van andere manieren om de klimaatverandering tegen te gaan zoals overheidsbeleid, gedragsveranderingen bij particulieren enz., komt evenwel maar moeizaam op gang. Complexe, wereldwijde problemen op langere termijn zijn doorgaans minder een prioriteit van beleidsmakers die veelal focussen op meer acute, nationale thema’s waar snel zichtbare resultaten kunnen worden geboekt.

Anderzijds kan globalisering ook bijdragen tot mogelijke oplossingen om de klimaatproblematiek het hoofd te bieden. De verspreiding van groene of klimaatvriendelijke technologieën is vlotter via wereldwijde netwerken van industrie, kapitaalstromen en onderzoek en ontwikkeling. Bovendien zal een snelle verspreiding van technologische verbeteringen ook de mogelijkheid bieden om allerhande klimaatacties (of het ontbreken daarvan) beter te monitoren en te rapporteren. Die toegenomen transparantie zal het wereldwijde klimaatbewustzijn vergroten en de druk om te handelen alleen maar opvoeren. Om de klimaatproblematiek grondig aan te pakken, zal een diepgaande samenwerking nodig zijn tussen publieke én private partijen. Nieuwe samenwerkingsplatformen die nationale grenzen overschrijden zijn daarbij noodzakelijk. Globalisering vergemakkelijkt dit proces. Daarnaast is het Europese emissiehandelssysteem (EU-ETS) ook een mooi voorbeeld van hoe globalisering kan bijdragen tot klimaatoplossingen die conform zijn met marktmechanismen.

Belangrijk bij dit alles is ook dat meer rekening wordt gehouden met de verdeling van de baten en kosten die economische globalisering met zich brengt. Veel ontwikkelingslanden worden vandaag het hardst getroffen door de klimaatopwarming terwijl ze relatief weinig van de voordelen van globalisering genieten. Het kind met het badwater weggooien en economische globalisering omkeren is evenwel een stap te ver. De wereldwijde positieve gevolgen ervan zijn immers groot. De uitdaging bestaat er dus in om globalisering zowel economisch als ecologisch interessant te maken. Geen evident maar wel een noodzakelijk streefdoel.