Exportpositie speelt Vlaamse agrarische sector parten in coronatijd
De coronacrisis houdt lelijk huis in de Vlaamse agrarische sector. Vooral de subsectoren die sterk gericht zijn op export en foodservice worden hard getroffen door de terugval in economische groei en de mindere vraag, door toenemend protectionisme en door vele logistieke problemen. In vele subsectoren zoekt men naar creatieve oplossingen om de tijdelijke schok te milderen. Op langere termijn zijn die oplossingen allicht onvoldoende om de veelheid van uitdagingen aan te pakken. . Goed beleid kan die uitdagingen verzachten. Vooral een stimulerend beleid om de toegang tot huidige en nieuwe afzetmarkten in binnen en buitenland te verbeteren lijkt broodnodig.
Dat de coronacrisis ook een impact heeft op de Vlaamse agrarische sector is evident. Echter de grootte van de impact en de herstelperiode voor de diverse sectoren worden bepaald door een uiteenlopende set van factoren.
Afhankelijkheid van export
De mondiale lockdowns vanaf het voorjaar 2020 hebben ervoor gezorgd dat de wereldhandel naar verwachting zal teruglopen in 2020 met 13 tot 32 % (WTO). Deze terugval is te wijten aan een lagere economische groei, maar ook aan logistieke problemen zoals extra grenscontroles, geen retourvrachten, onvoldoende personeel voor het laden en lossen van schepen, zeecontainers die niet tijdig terug geraken. Die logistieke problemen spelen een belangrijke rol in de handel van agrarische producten. Hoe mondialer de handel van een bepaald agrarisch product, hoe zwaarder de impact. Sterk exportgerichte sectoren in België zijn bijvoorbeeld de aardappelverwerking, de varkenssector, de braadkippensector en de zuivelsector. Zo was in 2019 90% van de 2,2 miljoen ton in België geproduceerde diepvriesfrieten bestemd voor de export, waarvan één derde buiten de Europese Unie. Daarmee zijn we mondiaal de nr. 1 exporteur in diepvriesfrieten. De varkenssector en braadkippensector hebben een zelfvoorzieningsgraad van 249%, respectievelijk 230%, met een zeer specifieke intra- en extra-Europese afzetketen voor bepaalde delen. Ook de markt van de melkpoeder is een zeer geglobaliseerde markt. De impact van de coronacrisis op deze sectoren is dan ook groot.
Aan de andere kant moeten we vaststellen dat prijsvorming in sectoren die eerder gericht zijn op de binnenlandse markt zoals rundsvlees wel goed was en dat concurrentie op onze binnenlandse markt met Zuid-Europese groenten en fruit in de eerste maanden van de Europese lockdown minder was.
Afzetkanaal
Een vlotte toegang tot de afzetmarkt is dé bepalende factor voor de grootte van de impact van de coronacrisis en het verloop van de herstelperiode. De impact van de crisis en de verwachte duurtijd van het herstel varieert over diverse agrarische activiteiten (zie Figuur 1). We staan stil bij enkele opvallende sectoren.
Een sprekend voorbeeld is de Vlaamse sierteeltsector waar normaliter net in de periode van de lockdown (15 maart tot 10 mei) gemiddeld 40% van de omzet wordt gerealiseerd. Voor bepaalde sierteeltproducten loopt dat zelfs op tot meer dan 80%. Een omzet die grotendeels wegviel. Na de opening van de tuincentra in en binnen- en buitenland verliep de afzet van bepaalde sierteeltproducten zoals perk- en balkonplanten wel terug heel vlot.
Het stilvallen van de economische activiteit in de horeca- en evenementensector (‘foodservice’) speelde veel sectoren eveneens parten. De (tijdelijke) extra verkoop via retail compenseerde de verloren afzet onvoldoende. Meer nog de afzet naar foodservice blijft tot op vandaag nog altijd achter en dat treft heel wat sectoren zoals aardappelproducten, zuivelproducten, vlees en gevogelte, eieren, diepvriesgroenten,… Grote evenementen kunnen (nog) niet en zo valt bijvoorbeeld ook de typische verkoop van onze Belgische frietjes op festivals weg. Enige compensatie was er via de korte keten die kon profiteren van de extra interesse in lokale voeding recht van bij de boer.
Creatieve oplossingen
Als reactie op deze enorme crisis kan geopteerd worden om tijdelijk voorraden te vergroten. Dergelijke marktingrepen ondersteunen ook de prijzen. Het probleem met het opbouwen van voorraden is dat opslag extra kosten met zich mee brengt. Hiermee wordt de crisis dus verlengd gezien de voorraden vroeg of laat terug op de markt komen en zo de prijsvorming opnieuw onder druk zetten. In de aardappelsector werd de verwerking van aardappelvoorraden onder contract grotendeels gehonoreerd, maar wel doorgeschoven, met tot gevolg extra bewaarkosten, mogelijk kwaliteitsverlies voor de aardappelteler en extra opslag van het eindproduct bij de verwerker. Een 550.000 ton vond een alternatieve afzet, voornamelijk als veevoeding, maar dat gebeurde tegen bodemprijzen. De verwachting is dat de afzet en prijsvorming van vrije aardappelen zeker tot medio 2021 moeilijk blijft. In de braadkippensector werd verse borstfilet, het meest opbrengstbepalende deel van de braadkip, omwille van de moeilijkere afzet vaak ingevroren. Diepvries-borstfilet die de komende maanden terug op de markt komt, zal echter moeten concurreren met goedkope ingevoerde filets uit o.a. Brazilië en Thailand.
Blijvende onzekerheden
De agrarische sector is duidelijk op zoek gegaan naar creatieve oplossingen om een hoofd te bieden aan de coronacrisis. Bovenstaande ontwikkelingen spelen zich af tegen de achtergrond van bepaalde onzekerheden zoals de verdere evolutie van de pandemie en bijhorende maatregelen, het al dan niet blijvend karakter van meer protectionisme, chauvinisme en voedselnationalisme, de economische gevolgen van eventuele recessies en een veranderend consumptiepatroon. Bovenal mogen we ook niet vergeten dat er naast corona nog heel wat andere marktinvloeden zijn in de agrarische sector die een milderend of versterkend effect kunnen hebben.
Zo laat de nakende (no-deal?) brexit zich nu al voelen in bepaalde sectoren. Het Verenigd Koninkrijk is immers met 10% van onze export een belangrijke handelspartner voor tal van agrarische producten. In de varkenshouderij is er bovendien de allesoverheersende Afrikaanse varkenspest die de mondiale markt grondig door elkaar schudt. Dat leidt tot belemmeringen op de Europese export en tot een groot tekort aan varkensproducten in China dat instaat voor de helft van de wereldwijde varkensvleesconsumptie.
Ter ondersteuning van de sector zijn er heel wat ondersteunende maatregelen genomen om op korte termijn wat extra ademruimte te creëren voor bedrijven, zoals het noodfonds voor de sierteelt en aardappelsector, de hinderpremie, en ondersteuning uit de financiële sector via het bankenplan … Op langere termijn kunnen promotie en ondersteuning helpen om opnieuw toegang te krijgen tot bepaalde exportmarkten of om nieuwe afzetkanalen in binnen- en buitenland aan te boren.