EU moet brexit-onderhandelingen stapsgewijs redden

De brexit-onderhandelingen tussen het Verenigd Koninkrijk (VK) en de Europese Unie (EU) moeten dit najaar worden afgerond. Op 29 maart 2019 komt er immers een einde aan het Britse EU-lidmaatschap. Op z’n zachtst uitgedrukt lopen de onderhandelingen niet vlot, waarbij we veelal de interne Britse politieke chaos en verdeeldheid met de vinger wijzen. Toch valt ook de EU veel te verwijten. Het huidige politieke spel is ronduit schandalig, onprofessioneel en dreigt het VK en de EU grote economische schade te berokkenen. De EU moet proactief oplossingen uitwerken. Streven naar een alomvattend akkoord is onrealistisch en creëert grote onzekerheid en mogelijks onnuttige aanpassingskosten. Deelakkoorden en realistische planningen zijn essentieel. Hoog tijd voor een drastische andere aanpak.

Op 18 september ontmoetten de Europese staats- en regeringsleiders elkaar in Wenen, zonder het VK, om de brexit te bespreken. Opnieuw viel op dat de meningen verdeeld zijn binnen de EU. De belangrijkste handelspartners van het VK - in het bijzonder de kleinere economieën zoals Ierland, Nederland, Denemarken en enigszins schoorvoetend België- pleiten voor een zachte brexit. Intussen bestaan er immers voldoende studies die aanwijzen dat deze landen het meest te verliezen hebben bij een brexit. Frankrijk en Duitsland zien de brexit als een opportuniteit om hun belangen binnen de EU uit te breiden en als een symbooldossier om afvallige leden te straffen voor hun streven naar nationale soevereiniteit. Andere landen, waaronder de nieuwere lidstaten in Centraal- en Oost-Europa, toonden nooit veel interesse in de brexit, omdat ze - onterecht - menen dat de impact op hun economie beperkt zal zijn. Het valt af te wachten of ze die houding zullen blijven aanhouden wanneer duidelijk wordt dat er in de toekomst minder Europees geld naar hun schatkist zal vloeien of wanneer er minder Oost-Europese wagens worden verkocht op de Britse markt. De Zuid-Europese lidstaten hebben dan weer voldoende eigen kopzorgen, waardoor brexit voor hen geen prioriteit is. Als gevolg van die verdeeldheid binnen de EU-27 blijft het onderhandelingsmandaat van hoofdonderhandelaar Michel Barnier vaag. Barnier zelf blinkt ook niet uit in het bedenken van creatieve ideeën maar lijkt vooral te wachten op Britse voorstellen, die vervolgens vakkundig worden bekritiseerd. Tegelijk is het een publiek geheim dat Michel Barnier wordt genoemd als kandidaat-voorzitter van de Europese Commissie of een andere topjob. Die ambitie lijkt aanleiding te geven tot een sterke profileringsdrang in de brexit-onderhandelingen, weliswaar zonder concrete resultaten tot nu toe. Het gebrek aan vooruitgang in de brexit-onderhandelingen uitsluitend toeschrijven aan de Britse politiek lijkt dan ook schromelijk overdreven. Ook de EU treft verantwoordelijkheid.

Bovendien is de EU, en in het bijzonder de Europese Commissie, het best geplaatst om een evenwichtig brexit-akkoord uit te werken. De directoraten-generaal van de Europese Commissie zijn bemand door de grootste specialisten op het vlak van handelsbeleid, internationale investeringen, interne markt etc. Om de onderhandelingen te bespoedigen, en het risico van een no-deal brexit of harde brexit af te wentelen, moeten deze specialisten aan het roer worden geplaatst. Dit doet geen afbreuk aan de soevereiniteit van het VK. Een goed akkoord is immers voordelig voor zowel de EU als het VK.

Dat laatste merkte ook het IMF deze week op. Het IMF waarschuwde nogmaals voor de negatieve impact van een no-deal scenario. Volgens nieuwe IMF-berekeningen zou een dergelijke uitkomst de Europese economie 1,5% groei kosten, aanzienlijk hogere cijfers dan in eerdere studies. De Bank of England schatte eerder de terugval van de Britse groei op 1,5 tot 2%. In een bijna emotionele speech riep IMF-topvrouw Christine Lagarde het VK en de EU op hun historische verantwoordelijkheid op te nemen. De oproep van het IMF is lovenswaardig, maar komt rijkelijk laat. Bovendien verloor de internationale instelling heel wat geloofwaardigheid door eerder te voorspellen dat de brexit niet zou plaatsvinden en dat de Britse economie zwaar zou crashen na het referendum. Niets was immers minder waar: de Britse economie zette de voorbije twee jaar een sterke prestatie neer. Op langere termijn heeft het IMF zonder twijfel gelijk. Een harde scheiding zal de groeimogelijkheden van de Britse en de Europese economie beperken door een moeilijkere toegang tot elkaars markten, divergentie in regelgeving en een algemeen gebrek aan beleidscoördinatie.

Het Europese bedrijfsleven blijkt momenteel de grootste pleitbezorger van een snelle en duidelijk oplossing, met voorkeur voor een zachte brexit. Toch stellen we vast dat meer en meer sectoren en bedrijven hun voorzorgen nemen voor een no-deal scenario. Dat realisme siert het bedrijfsleven, maar betekent wel aanpassingskosten, bijvoorbeeld om een vlotte internationale leveringsketen veilig te stellen. De buitenlandse investeringen in het VK blijven aanzienlijk, maar zijn kleinschaliger, wat erop wijst dat EU-bedrijven zich specifiek en afzonderlijk voor de Britse markt positioneren. Grote Europese bedrijven bereiden zich dus duidelijk voor en houden rekening met de grote onzekerheid.

Onzekerheid is helaas nooit een goede economische voedingsbodem. Voorzichtigheid is een wijze strategie, maar het verminderen van onzekerheid is een veel betere oplossing. Ook om die reden moet de EU-27 het voortouw nemen en de brexit-onderhandelingen bespoedigen.

Tot nu toe volgt de EU-27 het principe dat er geen scheidingsakkoord is met het VK zolang het akkoord onvolledig is. Ook de eerdere overeenkomst om een overgangsperiode te voorzien tot eind 2020 staat daarmee op losse schroeven. Daardoor is de onzekerheid veel groter geworden. Het zou beter zijn om enkele deelakkoorden zo snel mogelijk te finaliseren. Voor een aantal materies zijn snelle akkoorden mogelijk. Vrijhandel in industriële goederen is een duidelijk voorbeeld. Indien men dit principe niet aanvaardt, gelden vanaf maart 2019 de Most Favoured Nation-tarieven van de Wereldhandelsorganisatie op de Brits-Europese goederenhandel. Die tarieven zijn laag, althans voor de meeste industriële producten, maar betekenen veel administratieve overlast voor de bedrijven en logistieke kosten voor de overheden voor het opzetten van douanekantoren. Maak van vrijhandel in goederen geen inzet in een ruimer strategisch onderhandelingsspel, maar aanvaard dit als een basisprincipe. Dergelijke aanpak zou ook tegemoet komen aan het probleem van de Iers-Noord-Ierse grens door het wegvallen van fysieke grenscontroles.

Voor andere materies is het cruciaal om te beseffen dat de resterende onderhandelingstijd te kort is om gedetailleerde overeenkomsten te sluiten. Daarom is het belangrijk een realistische planning op te stellen, en in afwachting de huidige toestand - inclusief rechtszekerheid - te verlengen. Met andere woorden, sluit diverse transitieakkoorden om de onzekerheid op middellange termijn weg te nemen.

Terwijl het risico op een no-deal brexit toeneemt, klinkt ook de oproep om de brexit af te blazen of om een nieuw referendum te houden steeds luider. Hoe aantrekkelijk dit scenario ook lijkt in de huidige chaos, de klok terugdraaien zou altijd worden beschouwd als een miskenning van de democratische stem van het Britse volk. Toch moeten we de Europese deur voor het VK in de toekomst openlaten. Ook de Britse samenleving evolueert. Tijdens het referendum stemden delen van het VK duidelijk tegen de brexit (bijvoorbeeld Londen en Schotland), evenals de jongere generatie. Laat ons in elk geval in het scheidingsakkoord voorzien dat de huidige brexit geen eeuwige scheiding moet betekenen.