EU-Mercosur handelsakkoord mogelijk in laatste rechte lijn
In deze jaren van geopolitieke conflicten en handelsspanningen zou je bijna vergeten dat er ook af en toe nog nieuwe handelsakkoorden afgesloten worden. Zo werden er recent belangrijke stappen gezet in het langverwachte en moeizaam onderhandelde samenwerkingsakkoord tussen de EU en de Mercosur-landen (Brazilië, Argentinië, Uruguay, Paraguay en Bolivië). De onderhandelingen over het akkoord werden opgestart in 2020. Principieel werd het handelsluik (in totaal zijn er drie luiken: het handelsluik, de politieke dialoog en een samenwerkingsluik) van het EU-Mercosurakkoord reeds goedgekeurd in 2019, maar enkele overblijvende twistpunten hebben ervoor gezorgd dat de finale goedkeuring nog steeds op zich laat wachten. Nu, vijf jaar later, lijkt het erop dat het handelsluik eindelijk in een finale plooi zou kunnen vallen. Al blijven er ook nu belangrijke twistpunten en spanningen. Toch geloven de betrokken partijen erin dat ze het akkoord tegen eind 2024 definitief zullen kunnen goedkeuren. De fysieke meetings die gepland staan tussen de onderhandelaars van beide blokken, van 4 tot 6 september, tonen alvast de goede intenties.
Twistpunten zorgen voor moeizame onderhandelingen
De onderhandelingen over het handelsakkoord en de Mercosur-landen slepen ondertussen reeds meer dan twee decennia aan en werden in deze periode meerdere keren onderbroken. In juni 2019 bereikten de EU en de Mercosur-landen (toen nog zonder Bolivië, dat pas in 2023 lid werd van Mercosur) een principeakkoord dat tot op heden niet finaal goedgekeurd werd omwille van enkele twistpunten, waaronder de angst van Europese bedrijven voor dumping, gevoeligheden rond de bescherming van productnamen en onenigheid over de duurzaamheidsprovisies. Begin dit jaar oefende Frankrijk, wiens stem Ursula von der Leyen nodig had om herverkozen te worden als voorzitter van de Europese Commissie, nog druk uit om het akkoord tegen te houden. President Macron verwees onder meer naar de potentiële milieuschade die het akkoord zou veroorzaken, een standpunt dat gedeeld wordt door de groene fractie in het Europese parlement, en de oneerlijke concurrentie die boeren uit de EU zouden ondervinden. De boerenprotesten van begin dit jaar, waar Mercosur één van vele actiepunten was, tonen aan dat de Franse president niet alleen staat in zijn bezorgdheid over de invoer van goedkope en minder gereglementeerde landbouwproducten uit Zuid-Amerika.
Ook aan de kant van Mercosur zijn er nog enkele gevoeligheden, waaronder de milieumaatregelen in het akkoord. Deze worden door sommige partijen gezien als vermomd protectionisme. Ook de niet-gerelateerde EU-ontbossingsrichtlijn, die volgend jaar in werking zal treden, zet kwaad bloed. De regelgeving vereist dat producten, waaronder rundvee, cacao, koffie, hout en palmolie, die op de EU-markt gebracht worden of uit de EU geëxporteerd worden, niet afkomstig mogen zijn van land dat na 31 december 2020 ontbost of aangetast is. Veel landen, waaronder ook Brazilië, hebben al aangegeven dat de praktische uitvoering van de nieuwe regelgeving onhaalbaar is en dat het de voordelen van het handelsakkoord voor haar uitvoerders teniet zou kunnen doen.
(Voorlopige) inhoud van het akkoord
Het EU-Mercosur akkoord moet de wederzijdse handel en investeringen stimuleren, onder meer door het verlagen van tarifaire en niet-tarifaire handelsbelemmeringen. Naast overkoepelende regelingen zijn er ook specifieke toegevingen in het principe-akkoord van 2019, waaronder concessies van de Mercosur-landen over de afschaffing van tarieven op wijn, chocolade en verschillende andere agrovoedingsproducten, en de instelling van een tariefcontingent voor kaas. De belangen van de Europese uitvoerders van landbouwproducten worden ook ondersteund door de erkenning van zo'n 350 geografische oorsprongsaanduidingen, zoals voor Parmezaanse kaas. Bovendien beloven de Mercosur-landen de tarieven voor 91% van de goederen die uit de EU worden geïmporteerd af te schaffen. Dit zal een belangrijke impact hebben op de industrieproducten die onderhevig zijn aan hoge tarieven, zoals auto's en auto-onderdelen (tarieven van 35% en 14-18%), machines (14 tot 20%), kledij (35%) en chemicaliën (tot 18%).
De EU belooft dan weer de invoer van Mercosur-producten zoals sinaasappelsap, oploskoffie en fruit, geheel of gedeeltelijk te liberaliseren en de tariefcontingenten te verhogen voor rundvlees, gevogelte, varkensvlees, suiker, ethanol en andere producten. De invoer uit Mercosur van gevoelige agrarische producten blijft dus wel gebonden aan limieten.
Naast economische ook strategische gevolgen
Er zijn verschillende redenen waarom het EU-Mercosur akkoord zo belangrijk is voor de EU en de Mercosurlanden. Eerst en vooral is er de potentiële economische impact van het EU-Mercosur handelsakkoord. In totaal voerde de EU 56 miljard euro aan goederen uit naar de Mercosur-landen in 2023 en het voerde 54 miljard euro aan goederen in uit de regio. Na China is de EU daarmee de grootste handelspartner van het Mercosur-blok (excl. Bolivië), een handelsrelatie die goed was voor 16,9% van de totale goederenhandel en 14,4% van de uitvoer van Mercosur in 20231 (zie figuur 1). Voor de EU staat Mercosur (excl. Bolivië) slechts op de tiende plaats in de lijst van uitvoerbestemmingen.
De grootste uitvoercategorieën van Mercosur naar de EU in 2023 waren minerale producten (29,6% van de totale export), levensmiddelen, dranken en tabak (19,2%) en plantaardige producten (17,9%). De uitvoer van de EU naar Mercosur bestond vooral uit machines en apparaten (26,7% van de totale export), chemische en farmaceutische producten (25%) en transportmiddelen (11,9%). Daarnaast is de EU niet alleen een belangrijke uitvoerbestemming, het is ook de grootste bron van buitenlandse directe investeringen voor de Mercosur-landen.
Andere belangrijke motieven achter het handelsakkoord liggen in de geopolitieke en strategische sfeer. Zo wil de EU met het akkoord tegengewicht bieden aan de groeiende invloed van China in Zuid-Amerika. De Mercosur-regio heeft belangrijke reserves kritieke grondstoffen voor de groene transitie, waaronder grafiet, lithium, nikkel, mangaan en zeldzame aardmetalen en van niobium, een metaal dat gebruikt wordt in de ruimtevaart.2 Door meer van deze strategisch belangrijke grondstoffen in te voeren uit de Mercosur-landen kan de EU haar afhankelijkheid van China terugdringen. Daarnaast zou het handelsakkoord ook een extra motivatie kunnen zijn voor bedrijven in de EU om hun toeleveringsketen te heroriënteren van China naar Zuid-Amerika. Ook voor de Mercosur-landen, waarvan velen de lokale industrie proberen hervormen, zou dit een welkome instroom van investeringen kunnen betekenen.
Elk akkoord kent winnaars en verliezers en het is belangrijk dat de verliezers gehoord worden opdat het handelsakkoord zou slagen. Verliezers is hier bovendien een breed begrip en omvat meer dan alleen handelaars en producenten van goederen en diensten op de binnenlandse markt. Zo moet bijvoorbeeld ook de impact op het milieu, het dierenwelzijn en de volksgezondheid meegenomen worden in het finale akkoord, wil het akkoord een succesverhaal worden.