Economie en duurzaamheid botsen op de Nijl

In de afgelopen tien jaar heeft geen enkele economie zo geïmponeerd als die van Ethiopië. Dit is voor een deel te wijten is aan het feit dat Ethiopië een relatief arm land is, met ruimte om te groeien. Toch is het economische succes ook te danken aan een sterke toename van infrastructuurinvesteringen door de Ethiopische overheid. Een prestigieus infrastructuurproject is de Grote Renaissancedam, een waterkrachtcentrale aan de Blauwe Nijl met een aanzienlijke productiecapaciteit voor elektriciteit. De dam zal Ethiopië een belangrijke uitvoerder van elektriciteit maken en het land op weg helpen naar de middeninkomensstatus. Met een besteding van 11 jaar en 4,6 miljard dollar in het project, is de dam een belangrijk symbool voor de economische toekomst van het land. Maar ook Egypte is economisch afhankelijk sterk van de Nijl. De twee naties zijn dus verwikkeld in een bitter conflict over hoe de dam zal worden gevuld en beheerd. In de context van de klimaatverandering illustreert dit conflict twee belangrijke punten; overwegingen inzake economische groei kunnen niet worden gescheiden van duurzaamheidskwesties en klimaatverandering is een wereldwijd fenomeen dat internationale samenwerking vereist om grote conflicten te vermijden.

De economische ontwikkeling van Ethiopië in de afgelopen tien jaar is ongetwijfeld indrukwekkend geweest. Het is sneller gegroeid dan welke andere economie ter wereld ook, aangezien het reële bbp tussen 2009 en 2019 meer dan verdubbeld is. En hoewel Ethiopië op een lagere basis is begonnen dan veel andere landen (in termen van inkomen), was de groeiprestatie van het land ook veel sterker dan die van vergelijkbare landen die het afgelopen decennium zijn begonnen met een vergelijkbaar bbp per hoofd van de bevolking (figuur 1). Ondanks deze snelle groei is Ethiopië echter nog steeds een lage-inkomenseconomie, met een bruto nationaal inkomen (bni) per hoofd van de bevolking dat lager is dan dat van zowel Egypte als Soedan, de twee landen stroomafwaarts van de Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) (figuur 2). Bovendien heeft het staatsgeleide groeibeleid van de afgelopen tien jaar, dat vooral gericht was op investeringen, geleid tot toenemende onevenwichtigheden in Ethiopië zoals groeiende schuldenlast van de overheid, een groot tekort op de lopende rekening en schaarse deviezenreserves.

De regering onder premier Abiy Ahmed, die de Nobelprijs voor de vrede heeft gewonnen voor zijn vredesinspanningen met betrekking tot het grensconflict in Eritrea, heeft echter een plan om deze onevenwichtigheden aan te pakken en het land te blijven sturen in de richting van de middeninkomenstatus. De belangrijkste initiatieven van dit plan zijn het privatiseren van bepaalde industrieën en het openstellen van bepaalde sectoren voor concurrentie en buitenlandse investeringen. Daarnaast wordt het monetaire beleid aangescherpt en het begrotingsbeleid versterkt. De regeringsplannen streven ook naar de optimale benutting van de nieuwe infrastructuur die de afgelopen jaren is opgebouwd. Met dergelijke hervormingen is Ethiopië de lieveling van instellingen als het IMF en de Wereldbank geworden en heeft het van beide instellingen respectievelijk 3 miljard dollar en 1,2 miljard dollar aan financiële steun gekregen.

Een van de meer opmerkelijke infrastructuurprojecten van Ethiopië is de bouw van een enorme hydro-elektrische dam op de Blauwe Nijl, Grote Renaissancedam (Grand Ethiopian Renaissance Dam). De realisatie van het project heeft meer dan tien jaar en 4,6 miljard dollar gekost, wat overeenkomt met ongeveer 6% van het jaarlijkse bbp van Ethiopië. Volgens schattingen zal de stuwdam de elektriciteitsproductiecapaciteit van Ethiopië verviervoudigen. Dit zal de toegang tot elektriciteit in Ethiopië - momenteel slechts 44% van de bevolking tegenover 86% gemiddeld voor landen met een laag gemiddeld inkomen – verbeteren. Bovendien zal het de verwerkende nijverheid helpen, die wordt beperkt door stroomstoringen en moeilijkheden om toegang tot elektriciteit te krijgen, en zal de dam Ethiopië helpen om een elektriciteitsexporteur te worden. Ethiopië wil het stuwmeer dan ook zo snel mogelijk vullen.

Maar Ethiopië is niet het enige land met economische belangen in de Nijl. 90% van het zoete water van Egypte komt uit de Nijl en het land maakt zich begrijpelijkerwijs zorgen over watertekorten die door de GERD zouden kunnen ontstaan. Zeker in de context van de klimaatverandering en mogelijke lange droogteperiodes. Soedan is ook afhankelijk van de Nijl, maar het is nu minder gekant tegen de GERD dan vroeger, gezien de potentiële voordelen in termen van goedkopere elektriciteit en bescherming tegen overstromingen.

De hoop is natuurlijk dat deze naties samenkomen en beslissen over een plan dat alle landen in staat stelt om economisch te groeien zonder de water- of elektriciteitsvoorziening van een ander land in gevaar te brengen. De afgelopen weken hebben het Amerikaanse ministerie van Financiën en de Wereldbank als tussenpersoon opgetreden om te proberen tot een overeenkomst te komen die een escalatie van het conflict zal voorkomen. De ministers van de betrokken landen zullen deze week opnieuw bijeenkomen in Washington D.C. om hopelijk een besluit te nemen over een alomvattend en definitief akkoord. Het conflict illustreert echter ook een groter probleem dat veel verder gaat dan de oevers van de Nijl. In een wereld waarin extreem weer naar verwachting vaker voorkomt en duurder wordt, waarin het tekort aan schoon water en andere natuurlijke hulpbronnen naar verwachting ernstiger zal worden en waarin er verschillen kunnen bestaan tussen het inkomensniveau van een land en wat men zou moeten doen om de uitstoot van koolstof te beperken, zijn economische zorgen en duurzaamheidsoverwegingen onlosmakelijk met elkaar verweven. Inderdaad, investeringen in waterinfrastructuur worden steeds belangrijker in de context van de klimaatverandering. Bovendien zullen landen met misschien tegengestelde belangen op het gebied van duurzaamheid meer moeten samenwerken om conflicten te voorkomen. Nu Ethiopië, Egypte en Soedan naar verluidt op het punt staan een compromis te vinden over een voor alle betrokken partijen uiterst gevoelige kwestie, zal dit geschil hopelijk niet alleen dienen als een waarschuwing voor het soort conflicten waar we in de toekomst wellicht meer van zullen zien, maar ook als een voorbeeld van hoe landen kunnen samenwerken om dergelijke uitdagingen het hoofd te bieden.