Brexit-deal bevat slimme strategie voor toekomstige handel

Link naar PDF

Eindelijk ligt er een brexit-deal op tafel, maar het is nu al duidelijk dat de huidige, voorlopige versie het niet zal halen. Het omvangrijke werkstuk (585 pagina’s) bevat heel waardevolle ideeën. Het zou zonde zijn als die sneuvelen in het politieke gevecht. Vooral de combinatie van een tijdelijke douane-unie tussen het VK en de EU en het recht van het VK om eigen handelsakkoorden af te sluiten is een mooi compromis en een slimme zet. Hierin schuilt de essentie van een succesvolle post-Brexit toekomst voor het VK én de EU.

De lidstaten van de EU vormen al sinds 1965 een douane-unie. Dit was een belangrijke realisatie in het Europese integratieproces. Een douane-unie gaat veel verder dan een traditioneel vrijhandelsakkoord dat vaak, en zeker in de oudere versies, enkel zorgt voor de afschaffing van tarieven in de goederenhandel. In een douane-unie verbinden de deelnemende landen zich tot een gemeenschappelijk extern handelsbeleid. Met andere woorden, naast vrijhandel tussen de lidstaten gelden voor niet-lidstaten dezelfde douanerechten ongeacht naar welke lidstaat men exporteert. Dat creëert een level playing field en de basis voor verdere economische integratie tussen de lidstaten. Uiteraard vergt een gemeenschappelijk extern handelsbeleid een gezamenlijke visie op internationale handelspartners. In de praktijk is dit de opdracht van de Europese Commissie, weliswaar met enkele checks & balances voor de EU-lidstaten, het Europees Parlement en vaak ook de nationale (en regionale) parlementen (cfr. de goedkeuring van CETA, het Europese handelsverdrag met Canada).

Het voorlopige brexit-akkoord voorziet in een tijdelijke douane-unie tussen het VK en de EU. De keuze voor het behoud van de douane-unie tussen het VK en de EU is ingegeven door het probleem van de Ierse grens. Aangezien vriend en vijand beseft dat een harde grens tussen Ierland en Noord-Ierland tot grote politieke problemen zal leiden, is een douane-unie een praktische oplossing. Binnen een douane-unie moeten immers geen grenscontroles worden uitgevoerd en doordat overal binnen de unie dezelfde spelregels gelden voor de niet-Europese invoer volstaat een eenmalige controle op producten die van buiten de EU-VK-douane-unie worden ingevoerd. Enige tijd leefde het idee dat enkel Noord-Ierland tot een Europese douane-unie zou toetreden, maar dat werd terecht verworpen als een schending van de soevereiniteit en territoriale integriteit van het VK.

Een douane-unie impliceert dus eenzelfde handelsbeleid ten opzichte van niet-lidstaten. Het akkoord voorziet expliciet overleg tussen het VK en de EU over het toekomstig handelsbeleid. Een douane-unie impliceert ook dat de lidstaten zelf geen eigen handelsakkoorden kunnen afsluiten met niet-lidstaten. De huidige brexit-deal maakt een uitzondering voor het VK. De Britse regering kan akkoorden onderhandelen met andere landen, behoudens toestemming van de EU. Deze akkoorden kunnen wel pas in werking treden na de transitieperiode. Dit moet het VK toelaten om een sterk internationaal handels- en investeringsnetwerk uit te bouwen, deels voortbouwend op bestaande EU-akkoorden. Dit komt in grote mate tegemoet aan de Britse roep naar meer soevereiniteit, althans op het vlak van internationale transacties. Het VK kan hierbij eigen keuzes maken en de kans is groot dat de marktgeoriënteerde Britse economie veel verder zal gaan in dergelijke akkoorden dan de EU. Dit kan een sterke stimulans geven aan de Britse export en de positie van het VK in internationale netwerken versterken.

Dergelijk scenario lijkt op het eerste zicht geen goede zaak voor de EU27. Het VK dreigt in die situatie een open toegangspoort tot de hele EU te worden. Daarom zal de Europese deur enkel conditioneel open mogen blijven voor Britse of via het VK verscheepte internationale producten. Een heronderhandeling van het tijdelijke douane-akkoord is dus zeker aan de orde. Het is echter een goede zaak dat de startbasis een douane-unie is en niet een harde brexit waarbij de most favourite nation tarieven van de Wereldhandelsorganisatie zouden gelden voor de Brits-Europese handel. Het huidige voorstel biedt een veel positievere invalshoek: vertrekkend uit een situatie van vrijhandel op zoek gaan naar een aantal correctiemechanismen. Dergelijke mechanismen zijn overigens heel gebruikelijk in bestaande internationale handelsakkoorden. Vooral via land-van-oorsprong-bepalingen kan men een onderscheid maken tussen echte Britse producten en transithandel via het VK, volgens overeen te komen principes. De angel in dit verhaal is opnieuw de Ierse grens. Het brexit-akkoord blijft beperkt tot een algemeen engagement voor een open-grensbeleid.

Terwijl het VK zich op deze manier kan integreren in de wereldeconomie volgens eigen keuzes, biedt deze situatie op langere termijn ook interessante voordelen aan de EU27. Ondanks het open handelsbeleid van de EU blijft het moeilijk om met een aantal belangrijke landen handelsakkoorden af te sluiten, omwille van politieke, culturele en economische redenen. Hierbij denken we concreet aan Indië en China. Mogelijk slaagt het VK er wel in om met deze landen akkoorden te bereiken, dankzij de historische Britse invloedssfeer en de huidige bilaterale handelsrelaties die soms sterker zijn dan die van de EU. Momenteel is het VK van alle EU-lidstaten het meest actief op niet-EU markten (57% van de totale Britse export - zie figuur). Britse akkoorden kunnen dan de voorbode vormen van Europese handelsakkoorden. De aanwezigheid van een sterke concurrent naast de Europese deur houdt de EU ook wakker. In het algemeen lonkt immers het gevaar dat na brexit de EU minder marktconform en meer marktregulerend zal optreden, in lijn met de Frans-Duitse economische visie.

Het is nu al duidelijk dat het voorgestelde brexit-akkoord in zijn huidige vorm niet zal worden aanvaard. Hopelijk overleeft in de toekomst wel dit voorstel voor de toekomstige handelsrelaties. Zowel het VK als de EU zullen er wel bij varen.

Link naar PDF