Brexit-akkoord: goed, maar niet groots
Te elfder ure sloten de EU en het VK een handelsakkoord. Hiermee vermeden ze economische schade op korte termijn. Maar de brexit-saga is verre van voorbij. Er blijven tal van risico’s, die overigens het fragiele karakter van de huidige economische relaties op wereldvlak in de verf zetten.
Zoals veel belangrijke Europese akkoorden kwam ook het brexit-handelsakkoord pas te elfder ure tot stand. Eind december was het zover, lang na het verstrijken van verschillende deadlines en te laat om een ordentelijke brexit toe te laten. Langs EU-zijde wordt het akkoord zelfs op voorlopige basis toegepast, in afwachting van de formele goedkeuring door het Europees Parlement.
In dit artikel kunnen we onmogelijk alle mogelijke gevolgen van het 1246 pagina’s lange juridisch document doorgronden. We beperken ons dus tot enkele algemene commentaren over de economische implicaties. Het belangrijkste is dat er een akkoord is. Zo wordt een ernstige nieuwe verstoring van de economie vermeden, inclusief het plotse opduiken van tarieven en andere belangrijke hinderpalen voor handel en transport. Zo’n verstoring zou zijn opgetreden op een moment dat alle Europese economieën al met zware uitdagingen geconfronteerd worden. Dat vermijden is op zich al een belangrijke succes.
Er ligt nu een positieve basis voor de toekomstige relaties tussen de EU en het VK. Het risico van een handelsoorlog is ontmijnd. Dat het akkoord tot stand kwam in een periode waarin de bekommernissen van de beleidsmakers worden opgeslorpt door de catastrofale impact van het coronavirus, onderstreept het succes, net als het feit dat de complexiteit van het brexit-proces zelf het akkoord uiteindelijk niet in de weg stond.
Wegens die complexiteit liggen de toekomstige relaties tussen de EU en het VK alles behalve voor de hand. Er zijn maar weinig precedenten. Meestal willen handelsgespreken economische banden tussen landen versterken met het oog op wederzijdse voordelen. In dit geval hadden beide partijen daarentegen de beperking van onvermijdelijke verliezen voor ogen. De brexit-gesprekken moesten de diep verstrengelde en complexe banen uit het 48-jarige VK-lidmaatschap van de Europese familie ontrafelen. De ‘echtscheiding’ hield daarbij niet alleen de economische schade voor ogen, maar ook bredere politieke aspecten, zoals de gevolgen voor het Noord-Ierse vredesproces of, meer algemeen, de integriteit van de Europese Unie.
De uiteenlopende ambities van de EU en het VK waren een andere complicerende factor. Voor de EU was de vrijwaring van de duidelijke voordelen van lidmaatschap van de eenheidsmarkt essentieel. Met het oog daarop nam ze in geschilpunten een coherente en consistente houding aan. De 27 EU-landen bleven gedurende het ganse onderhandelingsproces aan één zeel trekken. Dat versterkte de onderhandelingspositie van de EU aanzienlijk. Voor het VK was dat enigszins verrassend.
Het VK onderhandelde daarentegen tegen de achtergrond van een door het brexit-referendum verdeeld land. ‘Controle terugwinnen’ en ‘soevereiniteit heroveren’ bleken niet eenvoudig definieerbaar. Dat zorgde voor verwarring en wijzigingen in de Britse onderhandelingspositie. De brexit-gesprekken leren alvast dat een gebrek aan duidelijke doelstellingen en wantrouwen ook de toekomstige economische relaties kunnen bemoeilijken.
In de toekomst wil het VK zijn eigen weg gaan en langs beide kanten werden de onderhandelingen gekenmerkt door twijfel. Dat kan erop wijzen dat toekomstige gesprekken vooral het status quo zullen willen vrijwaren, en minder vooruitgang zullen nastreven. Via tal van mechanismes zullen beide partijen weerwerk kunnen bieden tegen maatregelen van de andere partij, die de handel of investeringen substantieel kunnen impacteren. De brexit-saga kan in de komende jaren echter nog talloze wendingen nemen, naarmate de EU en het VK in een andere richting evolueren. Aangezien het VK zijn roadmap nog moet opstellen, kan vandaag moeilijk precies worden aangeduid hoe moeilijk toekomstige beleidswendingen kunnen liggen.
De tweede belangrijke les uit de gesprekken is dat economische omvang en sterkte belangrijk zijn. Dat kan het risico van toekomstige conflicten enigszins temperen. Het akkoord bevat verschillende belangrijke toegevingen van de EU, zoals het mechanisme om geschillen te beslechten en het gebrek aan een dynamische aanpassing van standaarden. Maar uiteindelijk schaadt het akkoord de goederenhandel weinig. Op dat vlak heeft de EU een aanzienlijk overschot ten opzichte van het VK. Tegelijkertijd versoepelt het akkoord de regels voor het dienstenverkeer beduidend. Op dat vlak heeft het VK een aanzienlijk overschot en diensten vertegenwoordigen ongeveer 80% van de economische activiteit in het VK. Ad hoc en tijdelijke maatregelen suggereren dat de toegang van het VK tot de EU-dienstenmarkt veel beperkter en onzekerder zal zijn. Zo bijvoorbeeld de op til zijnde gesprekken over het vooruitzicht van de goedkeuring van gelijkwaardigheid voor bepaalde activiteiten op het gebied van financiële diensten.
Als derde les kan het akkoord worden gezien als een symptoom van het algemeen onstabiele klimaat voor wereldwijde handel en investeringen. Het heeft drie en een half jaar gekost om tot een akkoord te komen. Maar het kan door elk van beide partijen met een termijn van slechts twaalf maanden worden opgezegd. Voor 2025 staat een volledige herziening op de planning en nadien volgt een vijfjaarlijkse herziening. Verschillende aspecten van het akkoord zullen permanent worden geëvalueerd. Zo is er een jaarlijks overleg over visserij en in 2024 is er een potentieel belangrijke stemming in Noord-Ierland over het Noord-Ierse protocol. Het akkoord neemt dus wel op korte termijn onzekerheid weg, maar laat op lange termijn vragen open.
Het beperkte brexit-akkoord is veruit te verkiezen boven een no deal, die de EU en zeker het VK op de rand van de afgrond had gebracht. Het Britse Office for Budget Responsibility (OBR) bracht recent nog studies in herinnering die erop wezen dat het Britse bbp zonder akkoord 2 procent lager zou liggen dan met een akkoord zoals het huidige. Maar volgens het OBR tonen deze studies ook aan dat het bbp zelfs met een vrijhandelsakkoord 4 procentpunten lager zou liggen dan zonder brexit. Deze schattingen suggereren dat de brexit de door de pandemie al zwaar gehavende Britse economie - de terugval van het Britse bbp in 2020 wordt op 11% geraamd - nog meer pijn zal doen.
Zelfs met het zopas bereikte akkoord, zal de goederenhandel tussen het VK en de EU ernstig worden verstoord door de gevoelige verhoging van de administratieve last van documenten en reglementaire controles. Bovendien is de positie van het VK als leider inzake uitvoer van diensten ondermijnd door de beperking van en onzekerheid over zijn toegang tot de EU-markt. Ten slotte, is er ook de onzekerheid over de weg die de meer ‘onafhankelijke’ Britse economie zal inslaan. Dat kan de aantrekkelijkheid van het VK als toegangspoort voor directe buitenlandse investeringen verkleinen en kan ook wegen op de binnenlandse bedrijfsinvesteringen.
Deze moeilijkheden kunnen op hun beurt de groei in de belangrijkste handelspartners van het VK fnuiken. Dat komt op een bijzonder ongelegen moment. Weliswaar heeft het VK beslist om gedurende zes maanden de douanecontroles niet volledig te implementeren en werden van beide kanten tijdelijke toegevingen gedaan, zoals een respijtperiode voor de oorsprongsdocumenten. Maar dat zal slechts beperkt soelaas brengen. Op termijn kan de verwachte verschuiving van directe buitenlandse investeringen van het VK naar andere Europese landen wel voor enige compensatie zorgen.
Op het bbp van de eurozone wordt slechts een beperkte negatieve impact verwacht, in het bijzonder in vergelijking met de ravage door de coronacrisis. Maar tal van bedrijven zullen wel degelijk worden geconfronteerd met het probleem van een moeilijker toegang tot de VK-markt, die bovendien aanzienlijk zwakker zal zijn dan ze zonder brexit zou zijn geweest.
We kunnen besluiten dat er veel te danken is aan het feit dat de EU en het VK een handelsakkoord hebben afgesloten en een radicale breuk vermeden hebben. Oog-om-oog maatregelen , zoals we in de voorbije jaren gezien hebben in de handelsspanningen tussen de VS en China, kunnen achterwege blijven. Maar het beperkte karakter van het akkoord en het feit dat de Britse economie in de komende jaren een ander pad kan opgaan is een sterke herinnering dat de internationale economische relaties momenteel erg fragiel zijn. Dat wijst op zijn beurt op de noodzaak om prioriteit te geven aan verdere Europese integratie en aan structurele hervormingen, die de vooruitzichten voor de EU-economieën in de komende jaren kunnen verbeteren.