Franse parlementsverkiezingen: vriend of vijand?

Cohabitation of niet? Dat is de vraag die nu op de tafel ligt in Frankrijk in aanloop naar de parlementsverkiezingen. President Macron slaagde er in om herverkozen te worden in april maar zijn marge op tegenstander Le Pen was kleiner dan in 2017 en de opkomst van kiezers historisch laag. Bovendien zit er dit keer meer tijd tussen de presidentsverkiezingen en de parlementsverkiezingen, waardoor het verkiezingsmomentum wat verloren kan gaan. Voor president Macron staat er veel op het spel. Een ‘vijandig’ parlement kan zijn positie als president ernstig verzwakken, wat de nodige gevolgen zou hebben voor de toekomst van Frankrijk en de EU. Een eurosceptisch parlement in één van de grootste landen van het blok kan spaken in de wielen steken van de samenwerking binnen de EU.

De presidentsverkiezingen in Frankrijk zijn nog maar net achter de rug en de volgende verkiezing staat alweer voor de deur. Op 12 en 19 juni mogen de Fransen opnieuw naar de stembus voor de zogenaamde ‘derde ronde’. Inzet van de verkiezing is de verdeling van de zetels in het parlement. In totaal zijn er 577 zetels te verdelen, een per kiesdistrict, via een kiessysteem met twee rondes. Kandidaten die een absolute meerderheid van de geldige stemmen en een totaal stemaandeel van 25% halen zijn meteen verkozen in de eerste ronde. Indien geen enkele kandidaat in het kiesdistrict aan de stemmendrempel geraakt, volgt er een tweede ronde die uitgevochten wordt tussen alle kandidaten met een stemaandeel van minstens 12,5%. Net als bij de presidentsverkiezing is er dus geen proportionele vertegenwoordiging en dit moedigt het vormen van pre-electorale politieke allianties tussen gelijkgestemde partijen aan. Zo kan in elk kiesdistrict de sterkste kandidaat van de alliantie uitgespeeld worden, met als doel het vermijden van een tweede ronde. Aan de linkerzijde werd daarom de Nouvelle Union populaire écologique et sociale (NUPES) gevormd, een alliantie tussen La France Insoumise (Mélenchon), Europe-Ecologie Les Verts (EELV) en de Parti Communiste (PCF). En met resultaat, het nieuwe gevormde blok ging er meteen op vooruit in de peilingen.

Om een absolute meerderheid in het parlement te verzekeren heeft een partij of alliantie 289 zetels nodig. Bij de vorige parlementsverkiezingen in 2017 slaagde La République En Marche-beweging (LREM) van huidige president Macron, samen met de Mouvement Démocrate (MoDem), erin om een comfortabele meerderheid van 350 zetels te halen. Daardoor werd het makkelijker voor de president om bepaalde delen van zijn verkiezingsprogramma door te voeren. Zijn voornaamste tegenstand kwam van de Gilets jaunes-protestbeweging. Deze verscheen voor het eerst op het toneel in 2018 om te protesteren tegen de verhoging van de brandstofprijzen. Later protesteerden ze onder meer ook tegen de stijgende kosten van het levensonderhoud, de covid-vaccinatiecampagne en de voorgestelde pensioenhervorming.

Haalt de LREM-MoDem alliantie geen meerderheid maar zijn ze wel de grootste alliantie, dan zal de eerste minister die president Macron aanstelt steun moeten zoeken bij andere partijen om hervormingen door te voeren via wisselmeerderheden. De laatste keer dat dit gebeurde in Frankrijk was tijdens de regeerperiode 1988-1993. Deze situatie is niet bevorderlijk voor het gemak waarmee wetten gestemd worden maar de Franse wetgeving voorziet wel enkele mechanismen om de stabiliteit van minderheidsregeringen te verbeteren. Zo kan de regering bijvoorbeeld enkel ten val gebracht worden als een absolute meerderheid van de leden van de Nationale Assemblee voor een motie van wantrouwen stemt (onthoudingen tellen als steun aan de regering). Ook kan de eerste minister allerhande wetten, waaronder begrotingswetten, onder bepaalde voorwaarden door het parlement duwen. Alleen een moeilijk te winnen motie van wantrouwen kan deze wetsvoorstellen dan nog tegenhouden.

Slaagt de LREM van president Macron er niet in een meerderheid van de zetels in de wacht te slepen, dan krijgen we hoogstwaarschijnlijk een zogenaamde cohabitation. Dit wil zeggen dat de president en de eerste minister niet tot dezelfde partij behoren. In landen waar de macht van de president beperkt is tot een de facto ceremoniële functie heeft zo een situatie weinig impact op het beleid. In Frankrijk heeft de president echter meer verregaande bevoegdheden, vooral met betrekking tot het buitenlands beleid.

Niet alleen de presidentsverkiezingen zijn dus belangrijk voor de toekomst van Frankrijk en de EU. Op het binnenlands toneel is een parlementaire meerderheid absoluut noodzakelijk als president Macron verder wil gaan in het doorvoeren van structurele hervormingen, waaronder een pensioenhervorming en activeringsmaatregelen op de arbeidsmarkt. Enkel het parlement is immers bevoegd om wetten te stemmen. Zonder een gelijkgestemd parlement zou er dus weinig overblijven van het binnenlandse programma van president Macron.

Zoals reeds aangehaald is het verhaal een stuk genuanceerder voor wat het buitenlands beleid betreft. Voor militaire zaken is de macht van de president zeer uitgebreid. Hij is de opperbevelhebber van het leger en heeft dus bijvoorbeeld de macht om een nucleaire aanval te bevelen en hij is voorzitter van de nationale defensieraden. Voor andere buitenlandse aangelegenheden steunt de rol van de president vooral op gewoonte omdat de defensie en diplomatie gedeelde bevoegdheden zijn volgens de grondwet. In de voorbije cohabitationperiodes hadden de president en de eerste minister grotendeels dezelfde opvattingen over de rol van Frankrijk in Europa en de wereld. De eerste ministers lieten daarom het buitenlands beleid grotendeels over aan de president in deze periodes.

De huidige politieke fragmentatie doet vermoeden dat deze situatie misschien niet herhaald zal kunnen worden in de komende jaren. President Macron is een uitgesproken voorstander van de EU/eurozone en van internationale samenwerking. Deze standpunten worden niet gevolgd door de extreem-rechtse en extreem-linkse partijen in Frankrijk. Zij willen meer soevereiniteit voor de Franse staat. Indien deze partijen de meerderheid in het parlement zouden uitmaken bestaat dus de kans dat het buitenlands beleid stevig verstoord zou worden door onenigheid tussen de eerste minister en de president. Een niet te onderschatten risico in de context van de oorlog tussen Oekraine en Rusland.

Of het effectief tot een cohabitation zal komen valt nog af te wachten. Volgens de laatste verkiezingspeiling van Ifop Fiducial zou de LREM-MoDem alliantie toch mogelijks nipt een meerderheid halen (zie tabel 1). Hoe dan ook wordt het twee spannende weekends voor president Macron.